AB demiryolu yük taşımacılığında 2007-2009'da Amerika, AB ve Bağımsız Devletler topluluğunda düşüşler ve Asya'da artışlar olmuştur. AB Demiryolu İstatistiği Synopsis kayıtlarında görülen değişmeler;
Kıtalar (Milyon tkm) 2007 2008 2009
Avrupa Birliği 378,98 359 276
BDT 2382 2758 2105
Amerika 3498 3513 2973
Asya 3060 3452 3466
Türkiye 9,68 10,1 9,681
Dünya 9485 10204 8978
2009'da AB’de Yük Taşımalarında, Demiryolu hatları, Demiryolu Araçları ve Yeni Yapılanmanın Etkisi
Avrupa Birliği'nde, 2007-2009 yılları arasında demiryolu yük taşımacılığının 378 milyon tkm'den, 276 milyon tkm'ye gerilediği görülmektedir. AB'de demiryolu yük taşımacılığında toplam azalma %27 olmuştur. Ancak aşağıdaki ülkelerde aynı dönemde artışlar olmuştur. Bu ülkelerde; (1) demiryolu hatları ve (2) demiryolu araçlarının arttığı ve etkin kullanıldığı ve (3) yeni yapılanma düzenlemeleri ve serbestleşme ile özel sektörün demiryolu pazarına girdiği görülmektedir.
AB'de Demiryolu Yük Taşıması Artan Ülkeler
Milyon tkm 1999 2000 2004 2007 2008 2009
Almanya 69,5 77,5 86,4 91,0 91,17 93,94
Avusturya 14,7 16,6 17,9 18,4 18,71 20,19
İngiltere 18,2 18,1 22,6 21,2 - -
Lituanya 12,2 13,3 18,6 16,7 17,7 18,69
Letonya 7,8 8,9 11,6 14,3 14,7 13,56
Almanya, Avusturya, İngiltere, Letonya ve Lituanya'da demiryolu yük taşımacılığı artmıştır. Almanya'da; 2007-2009 yıllarında; yük vagonunun 95.595'ten, 113.657'ye çıkması, yeni yapılanma ile özel demiryolu işletmelerinin demiryolu taşımacılığına araçları ile girmesi ve IT programlarının kullanılmasının yük taşımasının artmasında etkili olduğu söylenebilir.
AB'de demiryolu yük taşımaları azalan ülkelere örnek
Milyon tkm 2000 2007 2008 2009
Fransa 55,3 45,1 40,6 26,48
Polonya 54,0 47,9 43,5 29,94
Bu ülkelerde yeni yapılanmanın tamamlanmadığı görülmektedir. Fransa'da 2007-2009 yılları arasında yük vagonun 31.589'dan 29.028'e inmesi ve yeni yapılanmanın gerçekleşmemesi demiryolu yük taşımacılığındaki düşüşün iki nedenini açıklamaktadır.
Dünya Demiryolu Yük Taşımacılığında Gelişmeler
2000-2009 yılları arasında demiryolu yük taşımacılığı alanında en önemli gelişme Çin'de olmuştur. Çin'in; demiryolu altyapısını 63.637 km'den, 65.491 km'ye, yük vagonunu 571.078'den 584.961'e çıkarmasının 2.211,246 milyar tkm olan yük taşımasını 2.523,917 milyar tkm'ye ulaştırılmasında etkili olduğu anlaşılmaktadır. Çin'in, demiryolu için ayırdığı 730 milyar USD yatırım bütçesi ile yük ve yolcu taşımacılığını, sanayisini ve bölgesel kalkınmasını daha da geliştireceği beklenmektedir.
2009 Dünya Demiryolu Hat-Araç Altyapısı ve Taşımalar
Hat Yük Yük Taşıma Yolcu Yolcu Taşıma
km Vagonu Milyon tkm Vagonu Milyon pkm
Çin 65.491 584.961 2.523.917 43.215 787.890
ABD 226.205 450.297 2 431.181 1.177 9.476
Rusya 85.194 403.492 1 865.305 26.931 153.500
Hindistan 63.273 194.042 551.448 45.095 838.032
Kanada 58.345 82.998 258.280 924 2.900
AB 214.945 448.529 276.775 127.000 386.241
Türkiye 8.686 17.607 9.681 1.450 5.374
Dünya 1.000.059 2.842.781 8.978.955 324.420 2.671.018
TÜRKİYE’DE DEMİRYOLU TAŞIMACILIĞININ GELİŞTİRİLMESİNİN 3 TEMELİ
Ulaştırma Bakanlığı, 2006'da demiryollarının %4 olan payını, 2023 yılında %20'ye çıkarmayı hedef olarak belirledi. 2009'da bu hedef yükte %15 ve yolcuda %10 olarak düzeltildi. Demiryolu taşımacılığının 4 misli artması büyük bir hedeftir. Somutlarsak 2008 yılında demiryolu ile yapılan 10 milyon tkm yük taşımasının, 2023 Yılında 40 milyon tkm ve 5,5 milyon pkm olan yolcu taşımasının 22 milyon pkm olması demektir.
Hedef için hat, terminal, istasyon, lokomotif, vagon, mevzuat, serbestleşme ile özel sektörün yatırım yapması, IT programları ile operasyon teknolojilerini geliştirmesi gerekecektir.
1. DEMİRYOLU HATLARI VE TERMİNALLER
Türkiye istatistiklerinde demiryolu hatlarının 2007-2009 yıllarında 8.697 km' den, 8.686 km'ye indiğini görüyoruz. Demiryolu ağlarının, hedeflenen 40 milyon tkm yük ve 22 milyon pkm yolcu taşıması için kısa ve hızlı koridorlar yapılması, projelerin bütçeleri ile hazırlanması uygun olacaktır.
- Demiryolu bütçesinde, yük taşımacılığına ayrılan payın artırılması, demiryolu hatlarının yapımı için ayrılan bütçelerin devir edilmeden ve geri alınmadan yatırımlarda kullanılması,
- Demiryolu yük taşınması için projelendirildiği ilan edilen, Bandırma-İzmir, Bandırma-Bursa, Ankara-İzmir ve Ankara-Çayırhan-Arifiye gibi önemli hatların bütçelerinin sağlanarak gecikmeden yapılmaları,
- 2007'de AB desteği kesinleşen Kapıkule-Halkalı Koridoru bütçesinin, Köseköy-Gebze YHT hattına aktarılmasından doğan 4. koridorun ertelenen yapımının başlamasına,
4.Koridor'un Kapıkule-Halkalı hattının, AB/IPA desteğiyle, Boğazı aşıp Gebze'yle birleşmesi ve Avrupa-Asya arasında en kısa stratejik demiryolu koridorunun oluşması, Ulaştırma Bakanlığının 2023 demiryolu hedeflerine ulaşılmasında uygun olacaktır.
İstanbul taşımalarını demiryoluna aktarmak için, IPM-DLH Projesi olan İspartakule-Ambarlı arası 10 km demiryolu bağlantısı ve vagon feribot iskelesinin yapımı lojistik açıdan yararlı olacaktır.
2. DEMİRYOLU ARAÇLARI VE DEMİRYOLU SANAYİ
2007-2009 yıllarında yük vagonu sayısı 17.041'den 17.607'ye çıkmıştır. Ancak bu vagonların kayıtlarında 854 vagon faal değildir ve 10,163 vagon 20-50 yaş grubundadır. Özel sektöre ait ithal edilen 2.500 vagon da yaşlı olduğu gerekçesiyle vagon ithali durdurulmuştur. Büyüme hedeflerine cevap vermek için, yeni-teknik standartları yüksek en az 1.000 lokomotif, 34.000 yük vagonu, 2.600 yolcu vagonu ve 5.000 raylı sistem vagonuna ihtiyaç olacaktır.
Demiryolu sanayisi, taşımacılığın maliyetini düşürerek, rekabet gücünü arttırabilecektir. Önümüzdeki 12 yıl içinde ortaya çıkacak demiryolu araç talebini bir fırsata dönüştürerek, çevremizdeki potansiyel alıcılarla bu talebi iki misline çıkarmak mümkündür. Türkiye; otobüs, kamyon ve römork üretiminde olduğu gibi, demiryolu sanayisi gelişebilir.
Demiryolu sanayisinin gelişmesi için “Demiryolu Organize Sanayi Bölgesi” ile demiryolu sanayisinin entegrasyonu ve uluslararası teknik işbirliği sağlanmalıdır. Bunun için, demiryolu sanayicilerinin UNIFE'ye üye olması yararlı olacaktır. Demiryolu sanayisi içinde, standardizasyon ve sertifikasyon kurumlaşması ve tüm tarafların katılımı ile Demiryolu Araştırma ve Eğitim Enstitüsü kurulması 2023 demiryolu hedeflerine ulaşılmasında yararlı olacaktır.,
3. DEMİRYOLUNUN YENİ YAPILANMASI VE SERBESTLEŞME
Demiryolunun Düşüşü
Karayolu taşımacılığının gelişmesi ve demiryolu işletmeleri tarafından taşınan yüklerinin azalması, sonucu, taşıma karayolu ile yapılmaya başlanmıştır. Demiryolunun payı Avrupa ve Türkiye'de 1970'te % 20'ye, 2000 yılında Avrupa'da % 8'e, Türkiye'de ise % 4'e düşmüştür.
Demiryolunun Yeni Yapılanması
AB, 1993 Yılında AB Ulaştırma Ağları ve 1996 Yılında Trans Avrupa Koridorlarını belirlerken demiryolu ağında yeni yapılanma çalışmalarına başlamış oluyordu. AB demiryollarının yeni yapılanması 1995 yılında18 ve 19 sayılı direktifler ile başlamıştır.
AB'de demiryolu politikası ve yeni yapılanma, Beyaz Kitap denilen Taşımacılık Programında kapsamlı olarak belirlenmiş ve uygulanmıştır. Ekonomik, çevreci ve hızlı bir taşıma türü olan demiryolunun, avantajlarını ortaya çıkartarak, demiryolunun payının artması için, ortak taşımacılık politikası çerçevesinde, AB direktiflerinin, ulusal yasalara aktarılarak üye ülkelerde demiryolunun yeni yapılanmasının gerçekleşmesi sağlanmaktadır.
Yeni Yapılanma Çalışmaları TEN-T: Trans Avrupa Taşımacılık-Demiryolu ağları olarak yapılanmasıdır.
Mevzuatın yeni yapılanması
AB düzenlemesi olarak, demiryolu altyapısı ile taşımacılığın ayrılarak, özel sektörün demiryolu araçları ile taşımacılık yapmasının serbestleşmesi ve demiryolu altyapısına erişiminin düzenlenmesidir. Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde yeni yapılanma, Ortak Taşımacılık Politikası temelindeki AB direktiflerinin, Ulusal Demiryolu Yasalarına aktarılması ve gerekli kurumlar oluşturularak uygulanmasıdır.
Teknik standartlar
Demiryolu araçları, standartları, sertifikalar ve operasyon teknikleridir.
Demiryolunda yeni yapılanma mevzuatı ve serbestleşme
Altyapıyı kuran, işleten kamu sektörü ile demiryolu taşıma işletmelerinin çalışmalarının rekabet içinde düzenlenmesidir. Demiryolu işletmelerinin lisans alması, araç sertifikaları, rekabet, altyapının ücretlendirilmesi ve emniyet konularının belirlenmesidir. Kamu ve özel sektörün işbirliğinin gerekli ve yararlı olduğu demiryolu sektörünün yeni yapılanması, tarafların düzenlemelerde yer alması ile başarılı ve gerçekçi olmaktadır.
TÜRKİYE GENEL DEMİRYOLU KANUN TASARISI
Türkiye Genel Demiryolu Kanun Tasarısı, 2008 yılında AB Projesi olarak, Alman DB ile birlikte hazırlanmıştır. Değişen taslak içeriği konusunda, demiryolu taşıma işletmelerinin katılımcı işbirliği isteyen görüşleri alınmış fakat iki yıldır bir gelişme olmamıştır.
Yeni yapılanmanın düzenlemesi olan Türkiye Genel Demiryolu Kanun Tasarısı'nda yer alan yeni kurumların yönetimlerinin oluşamadığı ileri sürülmektedir.
Ancak demiryolu taşımacılığının payının 2009'da tekrar düşüşe geçmesi, demiryolu altyapısı, Genel Demiryolu Kanun Tasarısı'ndaki gecikmenin, belirsizliğin giderilmesi ve demiryolu yasalarının gerçekleşerek yeni yapılanmanın tamamlanması demiryolu hedefleri için gereklidir.
Kaynak: UTA