Uzun yıllardır demiryolundaki serbestleşmenin önünün açılmasını bekleyen özel demiryolu işletmecileri, yasanın çıkması ile lokomotif vagon yatırımı yaparak istediği hatlarda yük ve yolcu taşıması yapabilecek. Demiryolcular, yasa çıktıktan sonra havacılıkta yaşanan başarının benzerinin demiryolunda da yaşanacağını iddia ediyor. Türkiye uzun yıllar demiryolunun gelişimi için çok fazla yatırım yapmadı. Bu durum demiryolunun diğer taşıma modlarına oranla geride kalmasına ve daha az kullanılmasına neden oldu. 1950'li yıllardan başlayan demiryoluna yönelik yatırım yapmama süreci 2000'li yılların başına kadar sürdü. 2000'li yıllardan itibaren demiryolunun geliştirilmesi ve daha fazla kullanılması gerektiği fikri ön plana çıktı. Ancak hem demiryolu altyapısı ne hem de çeken-çekilen araçlar çağın çok gerisinde kalmıştı. Bu şekli ile demiryolu kullanımını artırmak doğru bir tercih değildi. Çok fazla yatırım yapmak gerekiyordu. Çalışmalar başlatıldı. Yüksek Hızlı Tren (YHT) çalışmaları bu çalışmaların en önemlileri arasında yer alıyor. Önce Ankara-Eskişehir daha sonra da Ankara-Konya YHT hatları açıldı ve işletilmeye başlandı. Başta Ankara-İstanbul ve Ankara-İzmir olmak üzere açılması beklenen YHT hatları ile Türkiye'de demiryolu yolcu taşımacılığı önemli bir ivme kazanacak. Bu gelişmeler yük taşımacılığına da önemli katkı sağlayacak.
İPEK DEMİRYOLU
Kars-Tiflis-Bakü demiryolu hattı ve Marmaray'ın bittiğinde Pekin'den Londra'ya kadar demiryolu ile yolcu ve yük taşımacılığı yapılabilecek. Böylece İpek Yolu, İpek Demiryolu olarak tekrar hayata geçecek ve Türkiye doğu-batı ticaretinde önemli bir yere sahip olacak. Tüm bu gelişmeler Türkiye'yi "Lojistik Ülkesi" yapacak gelişmeler olarak gösteriliyor. Türkiye'nin demiryolunda uzun vadedeki asıl hedefi, tüm taşıma modlarını aktif olarak kullanan lojistik ülkesi olmak. Yani lojistik ile ilgili birçok projenin yanı sıra demiryolu altyapısını da geliştirerek doğu-batı ticaretinin merkezinde yer almak. Ancak yapılması gereken daha çok iş var.
YHT İVME KATTI
Tekrar demiryolunun Türkiye içi durumuna dönecek olursak... Evet Türkiye YHT projeleri ile ve demiryoluna yaptığı yüksek yatırım bütçeleri ile çok önemli bir atılım yaptı. Ancak yolcu taşımacılığının dışında yük taşımacılığının da geliştirilmesi gerekiyor. Bunun için de öncelikli olarak demiryolundaki tekelin kaldırılması şart. Yani 10 yılı geçkin süredir kendilerine ait vagonlarla yük taşımacılığı yapan özel demiryolcularının desteklenmesi ve önünün açılması gerekiyor. Bunun için de demiryolu aynen havacılıkta olduğu gibi rekabete açılmalı, sektörde serbestleşme gerçekleşmeli. Özel demiryolcular uzun yıllardır bunu bekliyor.
2012 PROGRAMINDA SERBESTLEŞME KONUSU
Geçtiğimiz aylarda bu konuda önemli bir adım atıldı. Hükümetin bu yılki programında demiryolu sektörü için serbestleştirme yasasının 2012 yılında yapılacağı belirtiyor. Böylece özel sektör lokomotif yatırımı yaparak istediği hatlarda yük ve yolcu taşıması yapabilecek. Programda, "Yük taşımalarının demiryolu ağırlıklı yapılması ulaştırma sektörün de stratejik bir amaç. Bu doğrultuda demiryolunda özel sektör tren işletmeciliği geliştirilecek. Yük taşımacılığı özel sektörün işletmecilik avantajlarından yararlanmak üzere serbestleştirilecek ve TCDD yeniden yapılandırılarak kamu üzerindeki mali yükü sürdürülebilir bir seviyeye getirilecek. Özel sektörle ortaklıklara gidilerek başta sanayi bölgelerine olmak üzere demiryolu bağlantı hatları yapılacak ve araç yatırımları özel sektöre bırakılacak" diye anlatılıyor.
BAKANLIĞIN YAPISI DEĞİŞTİ
Öte yandan 1 Kasım 2011 tarihli 28102 Sayılı (Mükerrer) Resmi Gazetede Yayımlanan Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'nın Teşkilatı ve Görevleri Hakkındaki Kanun Hükmündeki Kararname ile Ulaştırma Bakanlığı'nın adı, teşkilat yapısı ve görevlerinde önemli değişiklikler yapıldı. Bu yeni düzenleme ile de demiryolunun geleceği ile ilgili önemli adımlar atıldı.
GENEL DEMİRYOLU KANUNU ve TCDD KANUNU
10 yılı geçkin süredir kendi vagonları ile yük taşımacılığı yapan özel demiryolu sektörü yapılacak yasal düzenleme ile kendi lokomotifini alabilecek. Yani artık kendi treni ile taşımacılık yapabilecek. Bunun için yasal bir düzenlemenin yapılması gerekiyor. TCDD'nin demiryolundaki tekelini kaldıracak "Genel Demiryolu Kanunu" ve TCDD'nin yeniden yapılandırılmasını sağlayacak "TCDD Kanunu" taslakları yasalaştığında sektörde serbestleşme dönemi başlayacak.
DTD BAŞKANI İBRAHİM ÖZ: YASA BU YIL BÜYÜK BİR İHTİMALLE ÇIKACAK
Yıllardır demiryolunun serbestleşmesi konusunda çalışmalar yapan Demiryolu Taşımacılığı Derneği'ne (DTD) üye 54 firma yasayı bekliyor. Konuyla ilgili dergimiz Transport'a açıklamalarda bulunan DTD Başkanı İbrahim Öz, yasanın bu yıl içinde büyük bir ihtimalle çıkacağını vurguladı. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı'nın yasanın çıkarılması ile ilgili çok ciddi çalışma içinde olduğunu vurgulayan İbrahim Öz şunları söyledi: "Yasa bu yıl büyük bir ihtimalle çıkacak. Şu anda zaten bakanlıkta ciddi bir yapılanma süreci başladı. Bununla ilgili zaten bakanlığın çatısı altında Demiryolu Düzenleme Kurulu Genel Müdürlüğü kuruluyor. Demiryolu işi yapan bütün firmalar bu genel müdürlüğe müracaatta bulunacak. Bu genel müdürlük mesleki yeterlilik konularında lisans verecek, sertifika verecek ve demiryolunun önünü açacak. Demiryolu Genel Müdürlüğü ile de rekabet açısından yaşayacağımız sorunları bu genel müdürlük çözecek. Kanunun çıkması ile TCDD ikiye ayrılacak. Burada altyapıdan sorumlu firmanın ismi TCDD olacak. Bir de üst yapıda Türk Tren A.Ş. (DETAŞ) olacak. Ama bu şirket 5 yılın sonunda zarar ederse belki lağvedilecek, belki 5 yıl daha süre uzatımı verecekler. Hazine zararına karşılayacak. 2'nci 5 yılda da zarar ederse bu kez kesin lağvedilecek."
ÖZEL SEKTÖR İLE REKABET EDEMEZ!
Serbestleme ile birlikte DETAŞ'ın özel sektör ile rekabet edemeyeceğini iddia eden DTD Başkanı Öz, "Çünkü biz derneğimize üye firmaların toplam 1500 vagonu ile yılda yaklaşık 10 milyon ton yük taşıyoruz. Oysa TCDD 17 bin 500 vagonla 15 milyon ton ancak yapıyor. Sayı ortada" dedi. Kanunla birlikte özel sektörün lokomotif yatırımı da yapacağını hatırlatan Öz, zaten vagon ve terminal yatırımları olan DTD üyelerinin daha da güçleneceğini ve rekabet güçlerinin artacağını ifade etti. Özel demiryolu sektörünün kapıdan kapıya taşımacılık yaptığını TCDD'nin bunu yapamayacağını ifade eden Öz, "Biz özel sektör olarak yükü limandaki gemiden alıyor, fabrikanın kapısına kadar getiriyoruz" diye konuştu.
KANUN SEKTÖRE REKABET, KALİTE ve UCUZLUK GETİRECEK
"Kanun demiryolu sektörüne ne getirecek?" şeklindeki sorumuzu ise Öz şöyle cevaplandırdı: "Kanun sektöre rekabet getirecek, kalite getirecek, ucuzluk getirecek. Biz zaten TCDD'nin tekelini kırmak için bu kanunun bir an önce çıkmasını istiyoruz. Kanun çıktığı zaman serbestleşme olacak. Aynen havacılıkta yaşanan süreci biz de yaşamak istiyoruz. Şu an demiryolundaki her şeyi TCDD yapıyor. Kanun çıkarsa ben kendi lokomotifimi alacağım istediğim zaman istediğim noktaya yükü götüreceğim. Şu an TCDD'ye diyorum ki, benim yüküm var bana lokomotif ver. Diyor ki, bugün veremem, yarın olur ya da şu gün olur diyor. Neden, o an acil yükler yoğun çalışmalar, tamiratlar oluyor. Kanunla birlikte herkes eşit olacak."
TÜRKİYE'DEKİ YÜK MİKTARININ 2023'TE 900 MİLYON TONA ÇIKMASI BEKLENİYOR
Şu an Türkiye'de ve dünyada lojistik hacminin yılda ortalama yüzde 25 arttığına işaret eden Öz, lojistikteki bu büyüme oranının ülkelerin büyüme oranlarından çok çok yüksek olduğunu kaydetti. Kanunun çıkması ile beraber DTD üyesi en az 4-5 firmanın hemen lokomotif alımına başlayacağını söyleyen Öz, önümüzdeki 5 yıl içinde ve özellikle 2023 hedefleri doğrultusunda çok büyük taşıma tonajlarının oluşacağını bu yüklerin bir kısmının demiryoluna kaydırılması durumunda büyük başarılara imza atacaklarını anlattı. Şu an Türkiye'de ortalama yılda 500 milyon ton yük taşındığını bu oranın 2023'te 900 milyon tona çıkmasının beklendiğini vurgulayan Öz, "900 milyon tona ne araçlarımız ne de yollarımız kafi gelmeyecek. Onun için kesinlikle bakanımız Binali Yıldırım'ın da ifade ettiği gibi modlar arasındaki uçurumların kalkması lazım. Yük taşımalarında demiryolu yüzde 15, denizyolu yüzde 15, karayolunun oranı da yüzde 70 civarında olmalı. Şu an karayolunun oranı yüzde 95, demiryolunun oranı yüzde 4. Demiryolunun oranı 2023'e kadar yüzde 15'e çıkacaktır" dedi ve ekledi: "Şu an demiryolunun taşıdığı toplam yıllık yük miktarı 25 milyon ton. 2023'te bunun 180 milyon tona yükselmesini bekliyoruz. Türkiye'de ciddi gelişmeler var. Hükümet demiryolunu devlet politikası yapmış durumda ve gelişmeler de çok sevindirici. Tabii bizim beklentilerimiz daha yüksek. Bizim de bir sivil toplum örgütü ve özel sektör olarak demiryollarına daha fazla katkı yapabilmemiz için demiryolu kanunu çerçeve yasasının çıkması gerekiyor. Çünkü biz özel sektör olarak kanunla beraber ciddi oranda yatırım yapmaya hazırlanıyoruz. Özel sektörün demiryoluna 2023'e kadar 5 milyar dolar yatırım yapacağını öngörüyorum. Ayrıca 2023'e kadar demiryolları ağlarında çok ciddi bir noktaya geleceğiz."
KANUN 6-7 YILDIR GÜNDEMDE
Türkiye'de şu anda özel demiryolu işletmeciliği yapan 80 civarında firmanın bulunduğunu bunların en büyük 54 tanesinin DTD üyesi olduğunu vurgulayan Öz, kurulacak olan Demiryolu Düzenleme Kurulu Genel Müdürlüğü'ndeki üyelerin kamu kuruluşlarından oluşacağını ancak kanunun çıkması ile birlikte özel sektör olarak üye bulundurmayı talep edeceklerini söyledi. Öz, bu kurulun özel sektör ve sivil toplum örgütlerinin şikayetlerini dikkate alacağına inandığını sözlerine ekledi. Türkiye'nin mevcut 11 bin 500 km'lik demiryolunun yüzde 70'inin bakım standardının yükseltildiğini, ek olarak 5 bin km'de yükler için yeni yollar yapılacağını anlatan Öz, trafiğin yoğun olduğu yerlere çift hat yapılarak bunu destekleneceğini belirtti. Öz, "Ben inanıyorum ki 5 bin km'ye ile kalmayacağız hemen hemen tüm yollarımızı çift hatlı olacak" dedi. Kanunun 6-7 yıldır gündemde olduğunu belirten Öz, özel sektörün TCDD ile kanunda bile birlikte çalıştığını bu nedenle TCDD Genel Müdürlüğüne teşekkür etmek istediğini söyledi. Demiryolunun Türkiye'nin geleceği olduğunu vurgulayan Öz, DTD'nin amacının demiryolunun payının artırılması olduğunu ifade etti. Petrol bağımlısı olan Türkiye'nin bağımlılığını ne kadar azaltırsa o kadar güçlü olacağına vurgu yapan Öz, demiryolunun bu bağımlılığın azaltılmasında önemli faktör olacağını, yasanın çıkmasıyla da özel sektörün gelişime önemli bir ivme kazandıracağını söyledi.
TCDD: "Ulaşım türlerine karşı rekabet gücünün artırılması, öncelikle demiryolu sektörü içindeki rekabetin üst düzeye çıkarılabilmesine bağlı"
TCDD'den dergimiz Transport'a bu yıl çıkması beklenen "Demiryolu ve TCDD Kanunu" ile ilgili şu açıklama yapıldı: "TCDD Kanunu taslağı ile TCDD'nin yeniden yapılandırılması sağlanıyor. TCDD'nin mevcut Kamu İktisadi Kuruluşu (KİT) statüsü muhafaza ediliyor. TCDD, Altyapı İşletmesi ve Tren İşletmesi olarak yapılanacak. TCDD Altyapı İşletmesi; yeni demiryolu yapımı, mevcut demiryollarının bakımı ve onarımı, tren trafiğinin sevk ve idaresi, demiryolu hat kapasitesinin önceden belirlenmiş kurallar çerçevesinde tren işletmelerine tahsisi, demiryolu altyapı kullanım ücretlerinin belirlenmesi ve demiryolu altyapısının kullanımı karşılığında belirlenen tarifelere göre ücretlerin tren işletmelerinden tahsili gibi görevleri kamu ve özel tüm tren işletmelerine eşit, adil ve ayrımcı olmayan bir tarzda yerine getirecek. Taşımacılık ile ilgili görevler ise yeni kurulacak olan ve "TCDD Kanunu" taslağında DETAŞ olarak adlandırılan tren işletmesine devrediliyor. Bu kamu tren işletmesi, diğer tren işletmeleri ile eşit koşullarda rekabet ederek kendi trenleri ve kendi personeli ile yük ve yolcu taşımacılığı yapacak, ayrıca bu taşımacılık faaliyetlerini tamamlamak üzere her türlü ilave hizmetleri sağlayabilecek.
85 YILDIR TEKEL
Türk demiryolu tarihinde son 85 yıldır tekel olarak yürütülen demiryolu taşımacılık faaliyetlerinin artık rekabet ortamında yürütülmesi ve demiryollarının yeniden canlandırılarak başta karayolları olmak üzere diğer taşımacılık türleri ile rekabet edebilir konuma gelmesi ve bu rekabet gücünün sürdürülebilir olarak devam ettirilebilmesi açısından söz konusu yeniden yapılanma taslakları büyük önem arz ediyor. Taşımacılık sektöründeki dengenin demiryolları lehine yeniden kurulması, demiryollarının canlandırılarak diğer ulaşım türlerine karşı rekabet gücünün artırılması, öncelikle demiryolu sektörü içindeki rekabetin üst düzeye çıkarılabilmesine bağlı. "Genel Demiryolu Kanunu" taslağı ile demiryolu taşımacılığındaki mevcut tekelin kaldırılarak sektörünün serbestleştirilmesi sağlanıyor.
ÇALIŞMALAR DEVAM EDİYOR
Genel Demiryolu Kanunu'nda kurulması öngörülen Demiryolu Emniyet Makamı ve Demiryolu Rekabetini Düzenleme Makamının görevleri 655 sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile oluşturulan Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğüne; Demiryolu Kaza Araştırma ve İnceleme Kurulunun görevleri ise tüm ulaştırma türlerine yönelik olarak oluşturulan Kaza Araştırma ve İnceleme Kuruluna verildi. Kanun taslaklarında yer alan diğer hususlara ilişkin çalışmalar devam ediyor.
Öznak Demiryolu Lojistik Hizmetleri Yönetim Kurulu Başkanı Halil Öz: "Lokomotif alıp vagon sayımızı artırmayı hedefliyoruz "
Genel Demiryolu Kanun tasarısı; TCDD'nin işlerinin büyük bir kısmını özel sektöre servis etmek için üzerinde çalışılan bir tasarıdır. Türkiye'nin devlet yapısı hızla değişmekte, bu değişimle birlikte devlet kurumları birer birer özelleştiriliyor. Özelleştirme ile birlikte işler daha seri ve daha az maliyetle, daha fazla potansiyele ulaşıyor ve daha fazla istihdam sağlanıyor. Öznak olarak yaklaşık 20 yıldır demiryolu taşımacılığı yapıyoruz. Biz ve bizim gibi demiryolu taşımacılığını meslek edinmiş kişi ve kuruluşlar için Genel Demiryolu Kanunu mutlak surette iyileştirme sağlayacaktır. Özel sektör imkanları devreye girdiğinde 100 yıllık hantallaşmış demode demiryolu işleyişine ve yaptığı yetersiz hizmetlere taze kan olacağı kanaatindeyiz. Bu kanunla, özel sektöre lokomotif ve vagon işletme yetkisi verilecek. Bu, demiryolu taşımacılığına çok olumlu güç katacak. Devlet bu sistemle sadece denetleyici olacak, işletmecilikten yavaş yavaş vazgeçecek. Aynı karayollarının işleyişi gibi olacak. Olmalıdır da zaten. Devlet altyapıyı hazırlayıp işleyişini özel sektöre bırakmak zorunda. Firma olarak biz sektörde lider olmayı sürdürüp yeniliklerin öncüsü olmaya devam etmeyi amaçlıyoruz. Bunun içinde hedeflerimizde lokomotif almak ve vagon sayımızı artırmak.
Kaynak: Transport