Demiryollarının serbestleşmesi kanun tasarısı mecliste. Büyük ihtimalle birkaç madde dışında fazla bir değişikliğe uğramadan kanun tasarısı meclisten geçecek. Yeni kanun tasarısı, demiryollarında köklü değişiklikler getirecek. Yeni kanun tasarısından bahsederken, öngörülen değişiklilerle ilgili iyi yönleri ve yanında da yeni kanun tasarısıyla ilgili çekincelerimi yazacağım.
İlk olarak tasarıda ne öngörülüyor. Havayollarında eskiden hava meydanlarını DHMİ işletir, THY’de tekel olarak tüm altyapıyı tek başına kullanır ve yük ve yolcu taşımacılığı yapardı. Şu anda Hava meydanlarını hala DHMİ işletiyor ama altyapıyı herkes kullanabiliyor. Son yıllardaki havayollarındaki iyi yönlü değişimin hepimiz farkındayız. Özel sektör tarafından havayolları şirketleri kurulduğundan beridir, otobüs bileti fiyatlarına uçak bileti bulabiliyoruz. Hatta otobüs biletlerinden daha ucuza bile uçak bileti bulduğumuz oluyor. Aynı zamanda bir çok farklı bölgeye artık sadece THY yerine birden fazla havayolu firması uçuyor aynı durum yük taşımacılığı içinde geçerli. Rekabet hem kaliteyi üst seviyeye çıkarıyor. Hem de halk için yararlı bir hale geliyor.
İşte Hükümet, havayollarındaki yapıyı şimdi demiryollarında hayata geçirmek istiyor. Tasarıya göre Demiryollarının altyapısını yine TCDD işletecek. Ama TCDD yük ve yolcu taşımacılığını yeni kuracağı TCDD Taşımacılık A.Ş. ile yapacak. Yani demiryollarının THY’si olacak TCDD Taşımacılık A.Ş. ve bunun yanında özel sektörde yük ve yolcu taşımacılığı yapabilecek. Eskiden özel sektör yolcu taşımacılığı yapamıyor, yük taşımacılığında da sadece vagon sahibi olabiliyor, vagonları TCDD’ne ait lokomotifler çekiyordu. Özel sektör lokomotif sahibi olamıyordu. Şimdi özel sektör hem kendi lokomotifiyle kendi vagonlarını çekebilecek, yük taşımacılığı yapabilecek hem de yolcu taşımacılığı yapabilecek. Ve yine şirketler, kendilerine ait demiryolu altyapısı inşa edebilecek, işletebilecek. Özel şirketler, demiryolu altyapısı olmayan bir yere demiryolu inşa etmek istediğinde, devlet özel sektör adına demiryolu inşa edilmek istenen arazinin kamulaştırma bedelini özel şirketten almak kaydıyla 49 yıllığına kiralayacak. Kamulaştırma ücretini özel sektör ödeyecek. TCDD kamulaştırılan yerin sahibi olacak. Ama özel sektör 49 yıllığına bu alanı kullanma ve yapılan demiryolunu işletme hakkına sahip olacak.
Ancak Demiryolları ile bilinen bir gerçek var. Yolcu taşımacılığı Türkiye’de karlı bir iş değil. Zaten şu anda TCDD kar amaçlı yapmıyor yolcu taşımalarını. Demiryollarında yük taşımacılığı kar bırakıyor. Bu yüzden, lojistik firmaları için stratejik öneme sahip. Özellikle liman bağlantısı olan demiryolları lojistik sektörü için çok önemli. Hele ki şuanda yapılması planlanan tüm lojistik köyleri TCDD’nin yapacak olması, yani yapılacak olan lojistik köylerin içinden demiryolu geçecek olması lojistik hizmet veren firmaların demiryollarına ayrı bir önem vermesine neden oluyor. Ayrıca çok modelli taşımaların cazip hale gelmesi, demiryollarının çevreci bir taşıma modu olması, geçiş noktası konumunda olan Türkiye’de demiryollarının aktif olarak kullanılması halinde, çevre ülkelerle yapılacak ticarette de hareketlilik getireceğinden daha da önem kazanmasını sağlıyor. Özellikle taşıma maliyetlerini düşürecek olması ve ihracatı arttıracak bir etken olması da demiryollarının önemini iyice arttırıyor. Ayrıca yolcu taşıyan trenlerle yük taşıyan trenlerin ayrı hatlarda hizmet verecek olması da iyi yönde bir etken. Kanun tasarısı ile demiryolu ile yük taşımacılığı daha verimli hale gelecek bu kesin.
Peki asıl soruya gelelim. Demiryollarında bir çok firma hizmet verecek. Peki hangi firmanın treni hangi saatte kalkacak? En büyük sorun bu. Çünkü demiryolu, karayolu gibi ya da havayolu gibi değil. Karayolunda da havayolunda da aynı anda bir çok araç ya da uçak gidebiliyor. Fakat demiryollarında yol, raylardan ibaret olduğu için örneğin Haydarpaşa garından saat 15.00’da sadece bir tek tren hareket edebilecek. İşte en büyük handikap bu adalet nasıl sağlanacak? Firmaların sefer saatleri nasıl ayarlanacak?
Yine şuandaki mevcut tenler maksimum 25 km hızla gidebiliyor. Ve demiryolları altyapısı yetersiz. Özellikle demiryollarında hayati öneme sahip sinyalizasyon sistemi neredeyse yok gibi. Ve YHT’nin seferlerine başlamasıyla birlikte atıl hale gelen eskiden yolcu taşımacılığında kullanılan hatların bundan sonra yük taşımacılığı için kullanılacağı belirtiliyor. Peki yük taşımacılığı için altyapısı yetersiz olan bu hatların kullanımı bir fayda sağlayacak mı? Hükümet şu anda yük taşımacılığındansa yolcu taşımacılığına önem vermekte ve yatırım yapmakta. Yeni demiryolu hattı kurarken hep YHT’nin geçebileceği hatları inşa etmekte. Ama yük taşımacılığında böyle bir yatırım şu an için yok. Bu lojistik faaliyetlerde demiryolunun kullanımı için bir handikap.
Ayrıca yolcu taşımacılığı şu anda kar amaçlı yapılmıyor. TCDD Taşımacılık A.Ş ve diğer özel sektör firmaları faaliyete başladıklarında kar amacı güdecekleri için bilet fiyatlarının artması kaçınılmaz. Avrupaya baktığımızda pahalılıkta İngiltere başı çekiyor. Almanya’da öyle. Berlin’den Hamburg’a trenle yaklaşık 170 TL’ye gidiyorsunuz. Berlin – Hamburg arası yaklaşık 280 km. Bu durum bende Türkiye’de de demiryolu yolcu taşımacılığında bilet fiyatlarının artacağı endişesini arttırıyor.
Sonuç olarak baktığımızda demiryolu inşa etmenin maliyeti yüksek. Ve altyapıyı modernize etmek zaman alacak. Şu anda baktığımızda kanun tasarısı meclisten geçerse, belkide 3,4 yıl sonra bu kanun tasarısının meyvelerini almaya başlayacağız. Ama artık bir yerden başlama gerekiyor. Ve demiryolu kanun tasarısı yük taşımacılığı açısından artık bir zorunluluk. Mevcut yapısıyla TCDD bu işi yürütemiyor. Ayrıca yük taşımalarının demiryolu ağırlıklı yapılması lojistik açısından stratejik bir zorunluluktur. Ülkemizin coğrafi yapısını dikkate aldığımızda, özellikle ihracatın geliştirilmesi ve lojistik faaliyetlerde rekabet edilebilir fiyatlara ulaşabilmek açısından, demiryollarının taşıma maliyetlerinde sağlayacağı avantajları da dikkate aldığımızda, demiryollarının gelecekte çok önemli bir yere sahip olacağını görüyoruz. Dileğim, demiryolları kanun tasarısı meclisten geçerse, kanuna istinaden yönetmelik çıkıp uygulanmaya başlandığında, yazdığım çekinceleri giderecek şekilde iyileştirmeler, değişiklikler yapılması. Ve yeni yapılacak demiryolları yatırımlarında öncelikle yük taşımacılığına ağırlık verilmesi. İlk yazdığım yazımda dediğim gibi Daha çok kazanmak için, Daha fazla çalışma! İyi Lojistik Kazandırır!
Erkan Başboğa/Satınalma Dergisi