Türkiye’nin önünde, "Vizyon 2023" çerçevesinde toplam yatırım tutarı "en az 700 milyar TL" (350 milyar dolar) olan yüzlerce proje var. Bir kısmına başlandı. Bu yatırımların tamamı kamu kaynaklarından karşılanmayacak. Yap işlet devret (YİD) modeli yanı sıra Kamu Özel Sektör İşbirliği (KÖİ) model de devreye girdi. Ancak hangi modelle olursa olsun, bütçe ve özkaynak dışında yine de yüzde 70- 80’i için finansman ihtiyacı olacak. Sorun da burada başlıyor. Fed’in parasal genişlemeyi sonlandırma planı sonrası ortaya çıkan yeni durum finansman koşullarını zorlaştırdı, maliyetleri artırdı.
2023’e 10 yıl var. Bu 10 yılda 700 milyarlık proje yükünün finansmanı için nereden bakılırsa bakılsın en iyimser tahminle özkaynak dışında 250 milyar dolarlık borçlanma gerekecek. Bazı projeler daha hiç başlamadı, dolayısıyla finansman sorunları da bugün için gündemde değil. Ancak bazıları başladı, ihalesi bitti... Örneğin Körfez Köprüsü ve İzmir Otoyolu, 3. havalimanı, Haliçport... Bir de özelleştirmeler var. Otoyol ve köprüler, MP, İGDAŞ gibi varlıkların satışlatında finansman yükü alıcıları zorlayabilir. Bu işlerde, özelleştirme ihalelerinde yabancı iştahı eskisi kadar olmayabilir. Son dönemde finansman sağlayan konsorsiyumların yerli bankalardan oluşması dikkat çekiyor.
Şura raporunda dikkat çekildi
Ulaştırma Şurası hedefler raporunda ağırlaşan finansman koşullarına dikkat çekilerek, "Çok sayıda KÖİ projesinin aynı anda piyasalardan finansman arayışına girmesi, özellikle küresel kriz sonrasında finansman kaynaklarında daralma yaşanan bu dönemde, projelerin gerekli finansmanı bulamaması ya da aşırı maliyetli finansman bulması sonucunu doğurmaktadır" deniliyor.
Bu konunun doğrudan muhatabı Türkiye Müteahhitler Birliği’nin (TMB) Başkanı Emin Sazak’ın görüşü de böyle. Kentsel dönüşüm de dahil önümüzdeki 10 yılda 400 milyar dolarlık bir proje finansmanından söz edildiğini belirten Sazak, "Piyasalarda son dönemde yaşanan çalkantı ve belirsizlikler inşaat sektörünü derinden etkiliyor. Avrasya Tüneli, İzmir Otoyolu Körfez Geçişi ve son olarak da 3. köprü gibi mega projelerin finansman anlaşmaları imzalandı. Ancak global ölçekteki siyasi riskler ve finansal gelişmelerin ulusal bankacılık sektörü üzerinde de yansımaları olabilir. Yurtdışından finansman temini gerektiren büyük projelerde finansman temini daha pahalı hale gelebilir, kredi görüşmeleri uzayabilir" dedi.
Ağırlık ulaştırma ve enerjide
2023 projelerinde ağırlık ulaştırma ve enerjide. Ulaştırma Şurası‘nda verilen rakamlara göre 2023 ulaştırma projelerinin tutarı 200 milyar dolar. Bunun 120’sini devlet, 80 milyar dolarlık kısmını KÖİ gerçekleştirecek. 2023’te Türkiye’de yolcu trafiğinin bugünkü 266 milyar yolcu/km düzeyinden 558 milyar yolcu/km’ye, yük trafiğinin 260 milyar ton/km’den 625 milyar ton/km’ye çıkması bekleniyor. Kara, deniz, demir ve havada bunun karşılanması gerekiyor. Enerjide öngörülen projelerin bedeli 115 milyar dolar. Bunun 40 milyar doları iki nükleer santral.
Hangi projede durumu ne?
1)KANAL İSTANBUL: Etüt proje çalışması sürüyor. Bakanlar Kurulu Kararı sonrası 5 milyar lira proje bedeliyle Karayolları‘nın 2013 yatırım programına alındı. Bu projede ortaya çıkacak rakam henüz belli değil. Milyar dolarların konuşulacağı kesin. Bu uluslararası koşullarda hızla ilerlemesi zor görünüyor.
2) ÜÇÜNCÜ HAVAALANI: 22.2 milyar euro, artı KDV maliyetle ihalesi yapıldı. Konsorsiyum henüz finansman arayışına çıkmadı. Havalimanı yapımı yaklaşık 9 milyar euroya mal olacak. Dolayısıyla bu harcama için finansman bulunması gerekiyor. Konsorsiyum açıklamalarına göre finansör kuruluşların, bankaların ilgisi var.
3) KÖRFEZ KÖPRÜSÜ, İZMİR OTOYOLU: Proje bedeli 6.3 milyar dolar. Faz 1’in finansal kapanışı yapıldı. 15 Mart 2013’te, 2.8 milyar dolar tutarındaki toplam temin taahhüdü ile ilgili kredi sözleşmeleri, OTOYOL AŞ ile 8 yerli banka arasında imzalandı. Projenin ikinci etabında yeniden finansman temini gündeme gelecek.
4) ÜÇÜNCÜ KÖPRÜ: IC İÇTAŞ – Astaldi Konsorsiyumu 7 bankanın katılımı ile 2.3 milyar dolar tutarlı kredi sözleşmesi imzalandı. Buna göre finansman sorunu yok.
5) AVRASYA TÜNELİ: Yüklenici ATAŞ, 1.246 milyon dolara yaklaşan mega yatırım için 960 milyon dolarlık finansman anlaşması yaptı.
6) İKİ NÜKLEER SANTRAL: 20 milyar dolarlık Akkuyu santrali Ruslar’a verildi. İnşaatı başladı. Sinop santralini de Japon şirketler gerçekleştirecek. İki santral için konuşulan değer 42 milyar dolar! Finansman yükümlülüğü üstlenici ülkelerin şirketlerinde.
7) SAĞLIK KAMPÜSLERİ: 22 ilde 35 sağlık kampüsü KÖİ modeliyle yapılıyor. Bazı tahminlere göre 35 kampüs için yapılması gereken yatırım 11 milyar dolar. Bunların içinde iki büyük entegre kampüs var; 3 bin 660 yataklı Ankara Bilkent ile 3 bin 566 yatak kapasiteli Ankara Etlik Kampüsü için tahmini yatırım 1’er milyar dolar. İhale komisyonu yüklenicilerin finansman
modeli, proje teklifini inceliyor.
8) FİLYOS PROJESİ: Filyos Irmağı yatağının çevresinde büyük bir lojistik liman ve 4 büyük sanayi yatırım bölgesi olacak. 10 milyar dolarlık yatırım öngörülüyor. 25 milyon ton/yıl kapasiteyle "Türkiye’nin en büyük limanı" da kurulacak.
9) ÇANDARLI LİMANI: Altyapı işi bitmek üzere. Üst yapı ihale ilanı 29 Ağustos’ta yayımlandı. Toplam maliyetinin 910 milyon euro olması planlanıyor.
10) AFŞİN ELBİSTAN’A KÖMÜR SANTRALİ: Türkiye - BAE arasında, Afşin-Elbistan kömür havzasında 8 bin MW kapasiteli elektrik santrali için anlaşma imzalanmıştı. Yüklenici firma TAQA işi bıraktı. 12 milyar dolarlık bu proje için yeni talipli aranıyor.
11) YUMURTALIK’A RAFİNERİ: Çalık- Indian Oil ortaklığının projesi . Proje çalışmaları devam ediyor.
12) GAP PROJELERİ: GAP Master Planı‘nın belirlediği hedef ve büyüklüklere ulaşabilmek için yapılması öngörülen kamu yatırımlarının finansman ihtiyacı 2012 yılı fiyatlarıyla 51,5 milyar TL olarak hesaplanıyor.
13) LOJİSTİK KÖYLER: 18 ayrı noktada 18 lojistik köy kuruluyor. 12’sinin kuruluşu devam ediyor.
14) TPAO PROJELERİ: Azeri Çırali Güneşli Petrol Sahası Geliştirme ve Üretim Projesi’nde yatırım payı 2.8 milyar dolar, Şah Deniz Doğalgaz Sahası projesinde yatırım payı 3.7 milyar dolar.
TPAO’nun Irak sahaları konsorsiyumlarındaki toplam yatırımı tahhüdü de 5.7 milyar doları buluyor.
15) FİNANS MERKEZİ: Altyapı projesi 1.5 milyar dolara ihale edildi, yapımı devam ediyor. Finansman sorunu gözükmüyor.
16) İSTANBUL PROJELERİ: Mevcut metro ağına yeni bir ağ eklenecek. Bu kapsamda; Kadıköy- Kartal- Kaynarca, İncirli- Yenikapı-Hacıosman, Üsküdar-Altunizade- Ümraniye, Kabataş-Mahmutbey, Bakırköy- Bahçelievler-Kirazlı, Otogar- İkitelli, Bakırköy-Beylikdüzü hatlarında raylı sistemler hayata geçirilecek.
ÖZELLEŞTİRMELER
Alıcıların önemli miktarda kaynak bulması gereken önemli özelleştirme projeleri şöyle:
*Otoyol ve köprülerin özelleştirme ihalesi iptal edilmişti. Bu varlıkların yeniden ihalesi gündemde ancak hükümetin başka modellere yönelmesi de söz konusu.
*Milli Piyango’nun satışı gündemde. Tahmini değeri 1.6 milyar dolar. Alıcının bu miktarı finanse etmesi gerekecek.
*Galataport, Haliçport ihaleleri yapıldı. Buraların ikisi için 2 milyar dolara yakın yatırım gerekecek.
Haydarpaşa Port projesi başlayacak.
*İzmir Limanı (yük ve kruvaziyer) yeniden ihale edilecek. Tahmini değeri 1 milyar doların üzerinde.
*Derince Limanı özelleştirme gündeminde, tahmini değeri 500 milyon dolar. İmar çalışmaları yapılıyor.
*İBB’nin İGDAŞ özelleştirmesi gündemde. İBB kaynakları 5 milyar dolar değerden söz ediyor.
Denizciliğe 68 milyar lira!
Halen limanlarımızda elleçlenen toplam yük miktarı 348 milyon ton. 2023’te 850 milyon tona ulaşması bekleniyor. 2023 yılında Türk tersaneleri, global siparişte ilk 5 içinde yer alacak. Deniz turizmi sektöründe, 7 adet yeni kruvaziyer liman yapılacak, en az 3’ü homeport niteliklerinde hizmet verecek.
Yat bağlama kapasitesi 50 bine ulaşacak. Projeksiyonlara göre sektöre 2023’e kadar 34 milyar dolar (68 milyar lira) yatırım gereği var.
*Akdeniz’de en az 6 adet 250 ile 400 m. boy aralığındaki gemilere havuz hizmeti verebilecek "Deniz Endüstri" tesisinin kurulacak.
*Gemi tamir, bakım ve onarımında en ileri teknoloji ile bölge lideri olunacak.
*Türkiye’nin kendi doğalgazını taşıyacak 10 LNG gemisi inşa edilecek.
Demiryolu’nda yeni hatlara 70 milyar TL gerekli
2023’te demiryolu ağı 30 bin km olacak. Kamu, yeni hatlara 70 milyar TL ayıracak. Sinyalizasyon, elektrifikasyon, modernizasyonla birlikte yaklaşık 100 milyar lira yatırım olacak. YHT uzunluğu 2023’te ise 10 bin km’ye çıkacak. 4 bin km yeni konvensiyonel demiryolu hattı yapılacak. Ankara-İzmir Projesi’nin maliyeti 2.3 milyar dolar. Bazı bölümleri ihale edildi. 4 milyar dolarlık Sivas-Kars Hattı‘nın bazı bölümleri ihale edildi. Bu sektördeki diğer projeler şöyle:
*BAŞKENTRAY: Tamamlama projelerinin değeri 2.6 milyar lira.
*EGERAY: Tepeköy, Selçuk ve Bergama’ya uzatılacak.
*İstanbul-Basra, İstanbul-Kars-Tiflis-Bakü, Kavkaz-Samsun-Basra,İstanbul-Halep-Mekke, İstanbul-Halep-Kuzey Afrika, Güneydoğu Asya taşıma koridorları geliştirilecek.
*VAN GÖLÜ DEMİRYOLU GEÇİŞİ: 2 adet 50 vagon kapasiteli feribot temini ve iskele yapımı devam ediyor.
*Nusaybin-Cizre-Silopi-Habur Demiryolu projesi tamamlanacak.
Uçak fabrikası ve uzay aracı TürkAster tasarlanacak
2023’e kadar yolcu kapasitesi 350 milyona ulaşacak. Sivil hava filosu 750 uçaklık bir yapıya ulaştırılacak. 7 bölgede en az 2 kargo havaalanı olacak. En az 2 bakım eğitim havaalanı yapılacak. Uçak fabrikası kurulacak. Toplam 62 milyar liralık yatırım yapılacak. Diğer projeler şöyle:
*TurkAster: Yakın gök cisimlerine erişim sağlanarak, örnek toplayabilecek bir uzay aracının tasarlanması
*Türk Uzay Merkezi’nin Kurulması
*Yeni nesil uçak motorları imalatı
*İnsansız ve insanlı uzay uçuşları
*Yerli uçak üretimi
*Yerli uzay gözlem aracı.
*Yerli uydu yer kontrol istasyonu
*Yerli uydu fırlatma sistemi
Karayolu projeleri
2023’e kadar bölünmüş yol uzunluğu 22.253 km’den 37.000 km’ye, otoyol uzunluğunu 8.000 km’ye çıkacak. Bölünmüş yollara 29 milyar, otoyollara 58 milyar lira harcama öngörülüyor.
*73.000 km’ye ulaşacak karayolu ağının tamamını Bitümlü Sıcak Karışım Asfalta kaplanacak. Bedeli 30 milyar lira.
*Katlı yollar yapılacak
*7 km Sabuncubeli Tüneli, 14,7 km’lik Ovit Tüneli tamamlanacak.
Enerjiye 115 milyar dolar
Enerji Bakanlığı‘nın resmi belgelerine göre enerjide 2023 hedefleri şöyle:
* Elektrik ihtiyacı 500 milyar kWh'a çıkacak. Halen 230 milyar kWh elektrik üretilebiliyor. Bu da kurulu gücün 100 bin MW'a çıkarılması gerektiği anlamına geliyor. Başka bir ifade ile Türkiye, 2023'e kadar 50 bin MW yeni kurulu güç ilave etmek zorunda. Bunun için her yıl ortalama 5 milyarlık yatırıma ihtiyaç var.
* Hükümetin hedefi 2023'e kadar rüzgar enerjisi kurulu gücünü 20 bin MW'a,
* Güneş enerjisinde kurulu gücü 3 bin MW'a
* JES'te gücü 600 MW'a çıkarmak.
* 22 milyar dolarlık yatırımla her biri 5 bin MW güçte iki nükleer sanatral kurmak.
* Özel sektör eliyle 20 bin MW güçte hidroelektrik sanatrali kurmak.
* EPDK lisanaslarına bakılırsa halen 59 bin MW'lık yatırım için lisans verilmiş durumda. Uygun bulunanlar, incelemede olanlar, başvurular dikkate alındığında talep edilen lisanslarda öngörülen yatırım miktarı 110 bin MW'ı buluyor. Bu miktar Türkiye'nin öngörülen ihtiyacından fazla. Yarısı gerçekleşmese dahi 60 bin MW gibi bir talep olduğu, dolayısıyla yaklaşık 60 milyar dolarlık bir özel sektör yatırım planı olduğu söylenebilir. Bu rakama devletin 2 nükleer santral projesi eklendiğinde ortaya 100 milyar dolar civarında bir yatırım portresi çıkıyor.
* Ancak enerjide Türkiye'yi 2023'e taşıyacak enerji projeleri sadece elektrik üretim projeleri değil. Her biri yaklaşık 5 milyar dolar değerinde iki rafineri yapılacak.
* TANAP gibi her biri Türkiye payı itibariyle birkaç milyar doları bulan boru hattı projeleri gerçekleştirilecek. Bu kalemde de 15 milyar dolardan fazla yatırım öngören projeler var.
Boru hattı projeleri
TANAP: Ön yeterlilik başvuruları 15 Ağustos'ta alındı. Türkiye'nin %20, Azerbaycan'ın ise %80'lik ortaklığı var. Bazı tahminlere göre 7, bazılarına göre 10 milyar zdolarlık bir proje. Türkiye'nin ortaklık payı oranına göre sağlanması gereken finansman miktarı 1.5 - 2 milyar dolar arasında.
NABUCCO BATI: Bu proje, bilindiği gibi TANAP'ın alternatifiydi. Ancak bu seçenek zayıfladı. Bazı ortakları ayrıldı. Nabucco revize edilerek Nabucco Batı haline getirildi. Türkiye projenin ortağı. Projenin amacı TANAP'la Türkiye'ye gelecek gazı Avrupa'da dağıtmak. Projenin maliyeti konusunda henüz bir projeksiyon yok.
BTC: Bakü - Tiflis - Ceyhan hattında kapasitenin 1.2 milyon varil/gün'den 1.6 milyon varil güne çıkarılması gündemde. Ne kadar yatırım gerektiğine ilişkin henüz bir projeksiyon yok.
SAMSUN- CEYHAN BORU HATTI: Çalık Grubu- İtalyan ENİ ortaklığının. Kaynak anlaşmaları için çalışılıyor. Temeli Nisan 2007'de atıldı. Bugüne kadar gerçekleştirilen müzakerelerde; Rusya tarafından proje için gerekli petrol taahhüdü henüz verilmediğinden ilerleme sağlanamadı.
GÜNEY AKIM: Rus doğal gazının Karadeniz'in altında geçecek boru hatlarıyla Bulgaristan'a ulaştırılması, Avrupa pazarlarına ulaştırılması hedefleniyor. Türkiye ile Rusya arasında Güney Akım'ın Türk karasularından geçmesi yönünde 6 Ağustos 2009'da anlaşma imzalandı.
Diğer projeler şöyle:
* Hazar Geçişli Türkmenistan - Türkiye - Avrupa DGBH projesi: Türkmenistan'ın güneyindeki sahalarda üretilen doğal gazın Hazar geçişli bir boru hattı ile Türkiye'ye ve Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşınması amaçlanmaktadır.
* Irak - Türkiye Petrol ve Doğal Gaz Boru Hatları Projesi (ITGEP): Kuzey Irak gazının taşınması öngörülüyor. Bakü - Hazar enerji hatlarıyla birleşip orta Avrupa içlerine gitmesi planlanıyor.
* Doğu Akdeniz (İsrail - Güney Kıbrıs)
Doğal Gaz Boru Hattı Projesi: İsrail ve Güney Kıbrıs açıklarında bulunan gazın Türkiye üzerinden Avrupa'ya satılması * Mısır - Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı Projesi: Mısır gazının Türkiye'ye ulaştırılması.
Kaynak:Dünya