Hazine Müsteşarlığı'nın, ani bir tehdit karşısında gemicilerin tereddüt etmeden hareket etmesini ve yapılan fedakarlığın adilane biçimde bölüşülmesini sağlayan "müşterek avarya" esaslarını belirleyen "2004 York Anvers Kuralları"na ilişkin tebliği Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Buna göre "üstün kural ve numaralı kurallarda aksi öngörülmedikçe, müşterek avarya paylaştırması harfli kurallara göre yapılacak. Üstün kural, makul ölçüler içinde yapılmayan fedakarlık ve masraflar için, hiçbir halde paylaştırma yapılmayacağını öngörüyor.
"2004 York Anvers Kuralları"na göre "müşterek avarya paylaştırmasında belirlenen kurallar, kendileriyle bağdaşmayan mevzuat ve uygulama dikkate alınmaksızın uygulanacak. Üstün kural ve numaralı kurallarda aksi öngörülmedikçe, müşterek avarya paylaştırması harfli kurallara göre yapılacak. Makul ölçüler içinde yapılmayan fedakarlık ve masraflar için, hiçbir halde paylaştırma yapılmayacak.
KURAL A: Bir müşterek avarya hareketi, ancak ve yalnız ortak deniz sergüzeştine katılmış olan malvarlığı unsurlarını (değerleri) karşılaştıkları bir tehlikeden korumak amacı ile müşterek selamet için bilerek ve makul bir şekilde olağanüstü bir fedakârlık veya harcama yapılması halinde bulunacak. Müşterek avarya fedakârlık ve masrafları aşağıdaki hükümlerde öngörülen esaslar üzerinden farklı katılımcı ilgililer arasında paylaştırılacak.
KURAL B: Ticari bir faaliyet kapsamında olmak kaydıyla, bir veya daha çok gemi, bir veya birden fazla gemi tarafından, kurtarma olmaksızın çekiliyor veya itiliyorsa, bu durumda müşterek bir deniz sergüzeşti bulundu. Gemileri ve varsa yüklerini müşterek bir tehlikeden korumak amacı ile önlem alınması halinde bu kurallar uygulanacak. Sadece diğer bir gemi veya gemilerle olan bağlantısının sonlandırılmasıyla güvende olabilecek bir gemi, o diğer gemi veya gemilerle müşterek bir tehlikeye maruz değil; fakat bağlantının sonlandırılması bir müşterek avarya hareketi ise, bu takdirde müşterek deniz sergüzeşti devam edecek.
KURAL C: Müşterek avarya hareketinin ancak doğrudan doğruya sonucu olan zarar ve masraflar müşterek avaryaya kabul edilecek. Çevreye verilen zararlarla ilgili olarak veya müşterek deniz sergüzeştine katılan mallardan sızan veya bırakılan kirletici maddeler dolayısıyla uğranılan zarar ve yapılan masraflar hiçbir halde müşterek avarya paylaşmasına katılmayacak. Yolculuk sırasında veya sonrasında meydana gelen sürastarya, pazar kaybı veya gecikmeden doğan zarar ve masraflar ile diğer dolaylı kayıplar müşterek avarya olarak kabul edilmeyecek.
KURAL D: Fedakârlık veya masrafa yol açan olay deniz sergüzeştine katılan taraflardan birinin kusuru sonucu doğmuş olsa bile, müşterek avarya paylaşması yapılır. Ancak bu kural kusurlu tarafa karşı ileri sürülebilecek talep ve savunma haklarını veyahut kusurlu tarafın talep veya savunma haklarını etkilemeyecek.
KURAL E: Müşterek avarya dolayısıyla talepte bulunan taraf, paylaşılmasını istediği zarar veya masrafın müşterek avaryaya kabul edilebileceğini kanıtlamakla yükümlü olacak. Müşterek avarya dolayısıyla talepte bulunan taraflar, paylaşılmasını istedikleri zarar veya masrafları, müşterek deniz sergüzeştinin son bulmasını izleyen tarihten başlayarak 12 ay içinde yazılı olarak dispeççiye bildirmekle yükümlü olacak. Bu bildirim yapılmazsa veya bildirim yapılmasına ilişkin istemden itibaren 12 ay içinde taraflardan biri bildirmiş olduğu taleple ilgili kanıtları yahut müşterek avaryaya katılan bir menfaatin değerine ilişkin bilgileri sunmazsa, dispeççi, müşterek avaryaya katılma payını veya katılan değeri kendisine ulaşmış bilgilere dayanarak belirlemekte serbesttir. Bu belirlemeye sadece açıkça hatalı olduğu gerekçesiyle itiraz edilebilecek.
KURAL F: Müşterek avarya olarak kabul edilecek bir masrafın yerine yapılacak her ilave masraf, varsa diğer ilgililerce elde edilebilecek tasarrufa bakılmaksızın, kaçınılan müşterek avarya tutarından fazla olmamak üzere müşterek avarya kabul edilecek.
KURAL G: Müşterek avarya hesaplaşması, gerek zararlar gerek paylaşmaya katılım bakımından, yolculuğun son bulduğu yer ve zamandaki değerler esas alınarak yapılacak. Bu kural, müşterek avarya hesaplaşmasının yapılacağı yere ilişkin anlaşmaları kapsamayacak. Bir geminin bulunduğu liman veya yerde, müşterek avaryaya yol açacak haller mevcutken, yükün tamamı veya bir kısmı varma yerine başka araçlarla gönderilirse; müşterek avaryaya ilişkin hak ve yükümlülükler, yük ilgilisine olanak ölçüsünde bildirimde bulunulmuş olmak koşuluyla, başka araçla gönderme söz konusu olmamış ve yolculuk başlangıçtaki gemi ile sürdürülmüş gibi, navlun sözleşmesi ve uygulanacak hukukun elverdiği ölçüde, aynı kalacak. Bu kuralın uygulanması sonucunda yüke düşecek müşterek avarya payı, yük malikinin yükü masrafı kendisine ait olmak üzere göndermesi halinde yapmış olacağı masraftan fazla olamayacak..
DENİZE YÜK ATILMASI: Yürürlüğe giren kurallar arasında denize yük atılması gibi 23 numaralı kural bulunuyor. 23 adet numaralı kurallardan bazıları şöyle: "Yerleşmiş ticari teamüle uygun olarak taşınmayan yükün denize atılması müşterek avarya sayılmayacak. Müşterek deniz sergüzeştine katılmış olan varlıkların müşterek selâmeti için yapılan fedakârlık suretiyle veya bunun sonucu olarak doğan ve müşterek selamet uğruna yüklerin atılması amacıyla açılan ambar kapaklarından veya başka yerlerden giren suların sebep olduğu zıya veya hasar müşterek avarya sayılacak. Gemide çıkan yangını söndürmek için gemi veya yüke veya bunlardan birine su ile veya yanmakta olan gemiyi karaya oturtma veya lombarlarını açarak batırmak da dâhil olmak üzere başka surette verilen zarar müşterek avarya sayılacak. Ancak dumanın veya yangının sıcaklığının sebep olduğu zararlar için tazminat ödenmeyecek.
KIRIK VE DÖKÜKLERİN KESİLİP ATILMASI: Daha önce, kaza sebebi ile kopmuş veya fiilen değerini kaybetmiş gemi kısmı veya kırık döküklerin kesilip atılması ile meydana gelen zıya veya hasar müşterek avarya sayılmayacak. Gemi, müşterek selamet uğruna bile bile karaya oturtulursa, sahile sürüklenmiş olup olmadığına bakılmaksızın müşterek deniz sergüzeştine katılan varlıklarda bu yüzden meydana gelen zıya veya hasar müşterek avarya sayılacak.
YÜK, GEMİ MALZEMELERİ VE KUMANYANIN YAKIT OLARAK KULLANILMASI: Yük, gemi malzemeleri ve kumanya veya bunlardan biri tehlike karşısında müşterek selamet için zaruret halinde yakıt olarak kullanılmışsa, müşterek avarya kabul edilecek. Ancak, gemi malzemesi veya kumanyanın bedeli bu şekilde müşterek avarya sayıldığı halde, söz konusu yolculuğun tamamlanması için tüketilecek olan yakıtın tahmini bedeli müşterek avaryadan düşürülecek.
BOŞALTMADA YÜKE GELEN ZARAR: Yük, yakıt veya kumanyanın elden geçirilmesi, boşaltılması, depolanması, tekrar yüklenip istiflenmesi faaliyetleri sonucunda uğrayacakları hasar veya zıya, ancak ve sadece bu faaliyetlerin masrafları müşterek avarya sayıldığı takdirde müşterek avarya olarak kabul edilecek
GEMİYE GELEN ZARAR: Gemi ile makine veya takımlarının uğradıkları zıya veya hasara karşılık müşterek avaryaya kabul edilecek tazminat şu şekilde belirlenecek: Eğer tamir yapılmış veya yeni parçalar takılmışsa, tamir bedeli, tamir ve yenilenmenin makul gerçek giderinden yeni-eski farkının indirilmesiyle ortaya çıkan miktar olacak. Tamir yapılmamış veya yeni parçalar takılmamış ise, tazminat miktarı tamir gereklerinin tahmini değerini aşmamak üzere, böyle bir zıya veya hasarın sebep olduğu makul bir değerden düşme bedeli olacak. Ancak geminin gerçek tam zıyaı veya tamir bedelinin, geminin değerini aşacağının anlaşılması halinde, müşterek avaryaya kabulü gereken miktar, geminin takdir edilen sağlam durumundaki gerçek değerinden müşterek avarya sayılmayan hasarlarla ilgili tamir giderlerinin tahmini bedeli indirildikten sonra kalan meblağ ile hasarlı durumundaki değeri arasındaki farktan ibaret olacak
BİLDİRİLMEMİŞ VEYA YANLIŞ BİLDİRİLMİŞ YÜKLER: Gemi malikinin veya temsilcisinin haberi olmadan yüklenmiş veya yükleme sırasında kasten yanlış bildirilmiş yüklerin uğradığı zıya veya hasar müşterek avarya sayılmayacak; ancak bu mallar kurtarılmış olurlarsa denkleştirmeye katılmakla yükümlü olacak. Yükleme esnasında kıymeti gerçek değerinden düşük olarak bildirilmiş yükler, bildirilen değere göre tazminat alır, paylaşmaya gerçek değer üzerinden katılacak.
PARA AVANSLARI: Müşterek avarya masraflarını karşılamak amacıyla kaynak sağlamak için satılan malların sahiplerinin bu sebeple uğradıkları kayıp müşterek avaryaya kabul edilecek. Müşterek avarya harcamalarının sigortalanması masrafları müşterek avaryaya kabul edilecek.
MÜŞTEREK AVARYAYA GİREN ZARARLAR İÇİN FAİZ: Müşterek avaryada dispeçin yayınlanması tarihinden üç ay sonraya kadar müşterek avaryadaki harcama, fedakârlık ve iştiraklere faiz yürütülecek. Garameye iştirakle ilgililerin hesaba yapmış oldukları ödemeler veya müşterek avarya avans fonundan çektikleri paralara da faiz yürütülecek. Uygulanacak faiz oranı, her yıl Comité Maritime International'in Genel Kurulunda kararlaştırılacak. Bu oran, ertesi takvim yılı içinde tahakkuk edecek faizin hesaplamasında esas alınacak.
DEPO EDİLEN PARALARLA İLGİLİ İŞLEMLER: Yükün müşterek avarya, kurtarma ücreti veya özel giderlere katılma borcunun teminatı olarak para depozitoları tahsil olunduğu takdirde, bu paralar bekletilmeksizin biri gemi maliki diğeri depo edenler adına seçilecek birer temsilci için her ikisinin kabul ettikleri bankada açılacak bir ortak özel hesaba yatırılacak. Böylece yatırılmış olan paralar, varsa faizleri ile birlikte, hak sahiplerinin teminatı olarak yükün kendilerine müşterek avarya, kurtarma ücreti veya özel giderlerden dolayı yapmakla yükümlü bulunduğu ödemelere tahsis edilmek üzere saklanacak. Dispeçcinin yazılı talebi veya izni ile mahsuben ödeme yapılabileceği gibi depozito iadesi de yapılabilecek. Depozito yatırılması ve ödemeler veya iade yapılması, ilgili tarafların nihai sorumluluklarını etkilemeyecek.
MÜŞTEREK AVARYA PAYLAŞMASINDA ZAMANAŞIMI: Uygulanacak hukukun öngördüğü zamanaşımına ilişkin emredici hükümler saklı kalmak kaydıyla, müşterek avarya senetleri veya garantilerine ilişkin olanlar dahil olmak üzere, müşterek avarya paylaşmasından doğan her türlü talep hakkı müşterek avaryaya dair dispeçin yayınlanması tarihinden itibaren bir yıl içerisinde sona erecek. Bununla beraber, bir talep hakkı, müşterek deniz sergüzeştinin sona ermesinden altı yıl sonra dava edilemeyecek. Bu süreler, müşterek deniz sergüzeştinin sona ermesinden sonra tarafların anlaşmasıyla uzatılabilecek. Bu kural, bir müşterek avarya ilgilisi ile onun sigortacısı arasında uygulanamayacak."
Kaynak: Deniz Haber