YENİ GÜMRÜK KANUNU

1-Yeni Gümrük Kanunu nedir? Neden getirilmektedir?

Gerek Gümrük Birliği gerekse AB üyelik sürecindeki yükümlülüklerimiz gereği, Avrupa Birliği’nin gümrük mevzuatındaki değişiklikleri aynen iç mevzuatımıza aktarmakla yükümlüyüz. Bu çerçevede AB’nin 2016 yılında yenilemiş olduğu yeni gümrük mevzuatına uyum sağlamaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.  Avrupa Birliği’nin yeni gümrük kanunu “Birlik Gümrük Kodu” olarak adlandırılmakta olup, 1 Mayıs 2016 tarihi itibariyle AB’de yürürlüğe girmiştir.

 Birlik Gümrük Kodu ile gümrük işlemlerinin standartlaştırılması, basitleştirilmesi ve kolaylaştırılması, tüm gümrük işlem ve süreçlerinin tamamen elektronik ortamda yürütülmesinin sağlanması, tüm üye ülkelerin elektronik sistemlerinin uyumlaştırılması, güvenilir firmalara (yetkilendirilmiş ekonomik operatörler) önemli kolaylıklar getirilmesi ve teminata konu gümrük işlemlerinin genişletilmesi amaçlanmaktadır.

Gümrük Birliğine ilişkin 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı hükümleri uyarınca ve AB üyeliğine yönelik müktesebat uyumu çerçevesinde Birlik Gümrük Kodu hükümlerine uyum yükümlülüğümüz bulunduğundan, Birlik Gümrük Kodu hükümlerinin ulusal mevzuatımıza yansıtıldığı yeni bir Gümrük Kanunu hazırlanmasına yönelik çalışmalar kapsamında 228 maddeden oluşan yeni Gümrük Kanunu Taslağı Gümrük ve Ticaret Bakanlığınca hazırlanmış ve görüşe açılmıştır.

2- Yeni Gümrük Kanunu’nda en dikkate çekici husus nedir?

Yeni Gümrük Kanunu'nun kanımca en önemli değişikliği artık gümrük veya dış ticaret erbabının “mükellef” ya da “yükümlü” yerine “Ekonomik Operatör” olarak ifade edilmesidir. Ekonomik operatör kavramı, işi gereği gümrük mevzuatı kapsamına giren faaliyetlerde bulunan kişi olarak tanımlanmaktadır. Bu yaklaşıma uygun olarak, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın belirli emniyet, güvenlik şartlarını karşılayan ve yine ilgili mevzuat uyarınca mali yeterliliğe sahip olan firmalara gümrük işlemlerinde kolaylıklar içeren uygulamalar sahibi olmasına imkan veren “Yetkilendirilmiş Yükümlü” kavramı yeni Gümrük Kanunu Taslağında “Yetkilendirilmiş Ekonomik Operatör” olarak adlandırılmaktadır. Taslağın bazı yerlerinde hala yükümlü ifadesi yer almakla beraber bunlar esas itibariyle vergi ödeme yükümlülüğünün olduğu durumlarla sınırlıdır.

3- Yeni Gümrük Kanunu’nda dijital çağa uygun bir gümrük uygulaması getirilmekte midir?

Yeni Gümrük Kanunu'nun getirdiği önemli bir diğer değişiklik mükellef ve gümrük idareleri arasındaki iletişim ve ilişkinin yöntemlerine dairdir. Yeni Gümrük Kanununa göre, gümrük mevzuatı kapsamına giren faaliyette bulunan kişilerin yapacakları beyan, başvuru veya kararlara ilişkin tüm işlemler (bilgilerin depolanması dahil) elektronik veri işleme tekniği yoluyla yapılacaktır. Elektronik veri işleme tekniği taslakta, elektronik veri değişimi standart mesajlarının gümrük idaresi ile değişimini ve/veya gümrük işlemlerinin tamamlanması için gerekli bilgilerin gümrük idaresinin bilgisayar sistemine girilmesi olarak tanımlanmıştır.

 Halihazırda ülkemizde beyan süreci büyük ölçüde veri işleme tekniği ile yapılmaktadır. Ancak yine de beyanname ve eki belgelerin gümrük idaresine sunulması süreci manuel olarak yürütülmekte, ayrıca başvuru ve karar süreçlerinin tamamına yakını manuel olarak yürütülmektedir. Tek Pencere Sistemi ile başvuruların bir bölümü elektronik ortama taşınmakla beraber başvurulardaki gerekli belgelerin hala manuel olarak işlem yapılması uygulamasına devam edilmektedir. Yeni Gümrük Kanunu’nda tüm bu süreçlerin elektronik veri işleme tekniği ile yapılması esas olarak belirtilmiştir. Diğer bir ifadeyle halihazırda tüm manuel süreçler Kanunun uygulamaya girmesi ve gerekli bilişim altyapısının tamamlanması ile elektronik ortamda yürütülecektir.

4- Gümrük rejimleri ile itibariyle değişiklikler söz konusu olacak mıdır?

Yeni Gümrük Kanunu Taslağında gümrük rejimleri sistematiğinde önemli değişiklikler yapılmaktadır:

• Geçici İthalat Rejimi ve Nihai Kullanım Rejimi “Özel Kullanım Rejimleri”,

• Dahilde İşleme ve Hariçte İşleme Rejimleri “İşleme Rejimleri”,

• Antrepo Rejimi ve Serbest Bölgeler ise “Depolama Rejimleri”,

 olarak isimlendirilmiş olup, benzer rejimler için ortak kurallar daha bütüncül ve sade olarak belirlenmiştir. Serbest Bölgeler bir Gümrük Rejimi olarak öngörülmüş ve gümrük idarelerinin serbest bölgelerdeki denetim ve kontrol yetkileri arttırılmıştır. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi kaldırılarak bu rejim kapsamında uygulanan bazı işlemler Dahilde İşleme Rejimi kapsamına alınmıştır. Geçici İthalat Rejimi, «Geçici Kabul Rejimi» olarak değiştirilmiş olup, eşyanın 2 yıllık yurtta kalma süresinin 10 yıla kadar uzatılabileceği hükmü getirilmiştir. Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimlerinde izin mercileri gümrük idareleri olarak belirlenmiştir. Ayrıca, 3 yıl geriye doğru izin imkanı getirilmiştir.

Önemli bir değişiklik de Dahilde İşleme Rejimi kapsamındaki eşyanın vergilendirilmesine ilişkindir. Dahilde İşleme Rejimindeki vergi yükümlülüğüne ilişkin özel düzenleme kaldırılarak, bu rejim kapsamında bir vergi yükümlülüğü doğması halinde genel kural bu eşyaya ilişkin vergi yükümlülüğünün başladığı tarihteki vergi oranları ve diğer vergilendirme unsurlarına göre belirlenecektir (mülga gümrük kontrolü altında işleme rejimindeki vergileme kuralı). Diğer taraftan beyan sahibinin talebi üzerine, ithalat vergileri tutarı, dahilde işleme rejimine tabi tutulan eşyanın bu rejime tabi tutulmasına ilişkin gümrük beyannamesinin tescil edildiği tarihteki tarife sınıflandırması, gümrük kıymeti, miktarı, niteliği ve menşei dikkate alınarak belirlenebilecektir.

5- Yeni Gümrük Kanunu’nda idari kararlar ve itirazlar konusunda değişiklikler var mıdır?

Gümrük idarelerine başvurularda idarenin karar verme süreleri uzatılmıştır. Gümrük mevzuatının uygulanmasına ilişkin bir idari karar alınmasının talep edilmesi halinde gümrük idaresi başvuru tarihinden itibaren 30 gün içerisinde müracaatı inceleyip eğer uygunsa başvurunun kabulünü müracaat sahibine bildirecek ve bu tarihten itibaren 120 gün içerisinde karar alacaktır. Mevcut Gümrük Kanununda karar alma süresi müracaat tarihinden itibaren 30 gündür. Yeni Kanunla bu süre 150 güne kadar çıkabilecektir.

 Avrupa ülkelerinde “Right to be heard” diye ifade edilen, vergi mevzuatında da “izaha davet” müessesesi ile benzerlik arz eden, kişinin aleyhine bir karar ihtimalinde savunma yapabilmesi imkanı getirilmiştir. Buna göre, başvuru sahibinin aleyhine bir kararın alınmasından önce gümrük idaresi karara ilişkin gerekçeleri ilgili kişiye bildirecek, başvuru sahibine, söz konusu bildirimin tebliğ edildiği veya tebliğ edilmiş sayıldığı tarihten itibaren görüşlerini bildirmesi için bir süre verecektir. Bu süre içinde görüş bildirilmemesi durumunda alınan nihai karar başvuru sahibine bildirilecektir. Böylece firmalar hakkında yanlış veya eksik bilgi ile karar alınması durumları asgariye indirilecektir.

İlgili kişinin talep ettiği durumlar hariç lehte bir kararın kaldırılması, değiştirilmesi veya askıya alınması; kaldırmanın, değişikliğin veya askıya almanın yürürlüğe girdiği anda lehte karara istinaden bir gümrük rejimine tabi tutulmuş ve halen bu gümrük rejimi altında bulunan veya geçici depolanan eşyayı etkilemeyecektir. Bu madde ile başlamış işlemler için mükellef aleyhine bir sonuç doğuracak düzenlemelerde yaşanan ihtilafların önüne geçilmiş olacaktır.

 İtirazlar ile ilgili Yeni Gümrük Kanunu’nda önemli yenilikler ve değişiklikler bulunmaktadır. İtiraz başvurusunu geri çekebilme imkanı getirilmiştir. Yükümlünün itiraz başvurusu neticelenmeden bir dilekçe ile ilgili gümrük idaresine itirazından vazgeçerek uzlaşmak istediğinin bildirmesi halinde itirazın edilmemiş sayılacağı belirtilmiştir. İtiraz etmeden doğrudan dava açabilme imkanı getirilmiştir. Dolayısıyla, kişiler artık mevcut Gümrük Kanunu 242'nci maddesinde olduğu gibi bir üst makama itiraz ederek karar alınmasını beklemek zorunda kalmayacaklar.

Gümrük idaresine yapılan itirazlarda itiraza konu kararın askıya alınması sistemi getirilmiştir. Gümrük idareleri şartların oluşması halinde yürütmeyi durdurabilecek yani itiraza konu kararı askıya alarak bir süre uygulamayacaktır. İtiraza bir vergi ödemesi ile ilgili ise teminat vererek itiraz askıya alınabilecektir. Ancak teminat verilmesi ilgili kişiyi ciddi sıkıntıya sokacak ise ve bu durum belgelenirse teminat istenmeyebilecektir.

6- Yeni basitleştirmeler getirmekte midir?

Yeni Gümrük Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle yeni bazı basitleştirilmiş işlemler de uygulamaya başlanılacaktır. Ertelenmiş ödeme imkanı getirilmiştir. Yetkilendirilmiş Ekonomik Operatör (AEO) statüsü tanınan kişilere ait eşyanın ithalat vergileri teminat alınması kaydıyla eşyanın gümrük işlemleri sırasında değil 30 gün içerisinde tebliğ edilebilecektir. Yani bu kişiler için vergi ödeme ertelemesi hükmü getirilmiştir. Ertelenmiş ödemede gecikme faizi veya tecil faizi söz konusu olmayacaktır.

Kanunun getirdiği en önemli yeniliklerden birisi de merkezi gümrükleme sisteminin öngörülmesidir. Gümrük idareleri, AEO’ların başvurusu üzerine gümrük beyannamesinin, eşyanın sunulduğu gümrük idaresi yerine bu kişinin yerleşik olduğu yerdeki gümrük idaresine verilmesine izin verebilecektir. Vergi uygulamalarına benzer şekilde büyük ekonomik operatörlerin tüm gümrük işlemlerini tek yerden yapabilmesi mümkün olabilecektir. AEO’lara kayıt yoluyla beyan hakkı Kanun’da yer almıştır. Buna göre eşya beyan sahibinin kayıtlarına girdiği anda serbest bırakılmış sayılacaktır. Eşyanın ayrıca gümrüğe sunulması söz konusu olmayacaktır. Kanuna öz değerlendirme adı altında yeni bir uygulama eklenmiştir. Buna göre gümrük idareleri başvuru üzerine, gümrük idaresince yapılması gereken belirli gümrük işlemlerini yerine getirmek, ödenecek gümrük vergilerini belirlemek ve gümrük gözetiminde belirli kontrolleri gerçekleştirmek üzere AEO’lara izin verebilecektir. Türkiye dışında yerleşik olan AEO’lara karşılıklı tanıma yapılabilecektir. Karşılıklılık esas çerçevesinde Türkiye’deki AEO’lar da yabancı ülkelerde aynı haklara sahip olarak işlem yapabileceklerdir.

7- Yeni Gümrük Kanunu’nda cezalar ve zamanaşımı itibarıyla değişiklikler nelerdir?

Yeni Gümrük Kanunu’nda bazı iyileştirmelere rağmen, idari para cezalarının büyük ölçüde 4458 sayılı Gümrük Kanunu'ndan aynen aktarıldığı görülmektedir. Mevcut 4458 sayılı Kanunun 234. maddesinde yer alan, tarife, kıymet, miktar farkları kaynaklı cezalar artık ayrı ayrı düzenlenmemiş olup, ithalat vergileri arasındaki fark % 5’i aştığı takdirde ve satış birimine göre miktar itibarıyla % 5’i geçmeyen durumlardaki farklı müeyyide uygulamaları kaldırılmıştır. Mevcut Gümrük Kanunu 238'inci maddesine yer alan ve sadece dahilde işleme rejimi için geçerli olan uygulamaya benzer şekilde, geçici kabul rejimi hükümlerinin ihlali halinde eşyanın gümrüklenmiş değerinin iki katı olarak kesilen idari para cezasının eşyanın tespiti halinde gümrük vergileri tutarının iki katı oranında para cezasına dönüşmesi durumu eklenmiştir. Mevcut kanunda sadece kıymet ihtilaflarında uygulanan pişmanlıkla beyan indirimi, ithali yasak veya izne tabi eşyaya ilişkin cezalara da getirilmiştir.

 Belirgin şekilde farklı cinste eşyaya ilişkin cezalarda vergi farkı ve izne tabi olup olmamasına göre farklı cezalar getirilmiştir. Buna göre, transit rejimine konu edilen serbest dolaşımda olmayan eşyanın kontrol sonucunda, beyan edilenden belirgin bir şekilde farklı cinste olduğunun tahlil, teknik inceleme ve araştırmaya gerek olmaksızın tespiti halinde, farklı çıkan eşyanın gümrük vergileri toplamının beyan edilen eşyanın gümrük vergileri toplamından fazla olması durumunda farklı çıkan eşyaya ilişkin gümrük vergilerinin iki katı; farklı çıkan eşyanın beyan edilen eşyadan farklı şekilde, ithalinin lisansa, şarta, izne, kısıntıya veya belli kuruluşların vereceği uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi olması durumunda eşyanın gümrüklenmiş değeri kadar para cezası verileceği düzenlenmiştir.

 Benzer düzenleme antrepoda belirgin şekilde farklı cinste eşyanın tespiti için de yapılmıştır. Ayrıca bu durumlarda mülkiyetin kamuya geçirilmesi müeyyidesi de kaldırılmıştır. Mevcut Gümrük Kanunu’ndaki tutarı 92 TL olan usulsüzlük cezasının Yeni Gümrük Kanunu Taslağı ile 100 TL’ye yükseltilmesi öngörülmektedir. Yeni Gümrük Kanunu’nun getirdiği bir diğer önemli değişiklik de gümrük idaresinin yapılan yanlış izahatlardaki ceza uygulamasına ilişkindir. Yükümlülere gümrük idareleri tarafından verilen yanlış izahatlar neticesinde vergi kaybı oluşması halinde sadece vergi alınacak olup, ceza uygulanmayacaktır.

Taslakta, cezalar ile ilgili genel açıklamalar bölümünde, yargı mercileri tarafından iptal edilen genel tebliğ ve genelgeler hariç olmak üzere, bir hükmün uygulanması hususunda gümrük idaresinin genel tebliğ veya genelgede değişiklik yapmak suretiyle görüş değiştirmesi veya gümrük idaresi tarafından yükümlüye yazılı olarak hatalı izahat verilmiş olması halinde bu kısım hükümlerine göre para cezası ve faiz uygulanmaz hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm vergi mevzuatında müktezalar (özelgeler) için geçerli olan uygulamaya benzemektedir.

Yeni Gümrük Kanunu’nda zamanaşımı konusunda önemli değişiklik yapılmıştır. Buna göre, hiç alınmadığı veya noksan alındığı tespit edilen vergilere ilişkin tebligat, mevcut Gümrük Kanununa göre gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihten itibaren 3 yıl içinde yapılıyorken, taslakta bu süre, vergi yükümlülüğünün doğduğu tarihi takip eden yılbaşından itibaren 3 yıl olarak düzenlenmiştir.

Diğer bir değişle, zamanaşımı süresi beyannamenin tescil tarihine göre 4 yıla kadar çıkabilmektedir. Sürekli ve düzenli gümrük işlemleri yapanlar için bu süre ortalama 3,5 yıla çıkmaktadır. Normal şartlarda 5 yıl olan bilgi ve belge saklama süresi, hiç alınmadığı veya noksan alındığı belirlenen vergilere ilişkin tebligat yapıldığı hallerde, bilgi ve belgelerin 5 yıllık süreye ek olarak 3 yıl daha saklanmak zorunda olduğuna ilişkin hüküm ilave edilmiştir.

8- Eşyanın geçici depolanması ile ilgili yeni düzenlemeler olacak mıdır?

Mevcut Gümrük Kanunu’nda geçici depolanan serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın gümrük işlemlerinin denizyolu getirilmiş eşya için 45 gün, diğer yollarla gelen eşya için 20 gün içinde tamamlanması gerekmektedir. Taslağa göre ise, geçici depolanan serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın bir gümrük rejimine tabi tutulması veya yeniden ihraç edilmesine ilişkin işlemlerin eşyanın gümrüğe sunulduğu tarihten itibaren 90 gün içinde tamamlanması gerektiği hükmüne yer verilmiştir. Diğer bir değişle, 20 ve 45 günlük süre ayrımı kaldırılmış ve tüm yollarla gelen eşya için bu süre 90 güne çıkarılmıştır. Ayrıca geçici depolama yerine alınacak eşya için beyan usulü getirilmiştir.

9- Bağlayıcı Tarife Bilgisi uygulamasındaki değişiklikler nelerdir?

Gümrük idarelerinden alınan Bağlayıcı Tarife Bilgisinin geçerlik süresi 6 yıldan 3 yıla düşürülmüştür. Bağlayıcı tarife bilgisi kararlarının sadece gümrük idaresi için değil, başvuru sahibi için de bağlayıcı olacağı net olarak düzenlenmiştir. Buna göre, bağlayıcı tarife bilgisi kararlarının gümrük idaresini kararın muhatabına karşı, kararın yürürlük tarihinden sonra tamamlanacak gümrük işlemlerine konu olan eşya için, ayrıca muhatabını gümrük idaresine karşı, kararın tebliğ edildiği veya tebliğ edilmiş sayıldığı tarihten itibaren bağlayacağı düzenlenmiştir. 

10-Teminatlara ilişkin yeni uygulamalar neler olacaktır?

Halihazırda sadece Transit Rejiminde kullanılan Kapsamlı Teminat, İndirimli Kapsamlı Teminat ve Teminattan Vazgeçme uygulamaları diğer teminat gerektiren rejimlerde ve geçici depolama işlemlerinde de kullanılabilecektir. Halihazırdaki uygulamada gümrük idaresine verilecek teminatlar %20 fazlasıyla hesaplanmakta iken tasarıda %20 fazlalık ibaresi kaldırılmıştır.

1000 EUR’u geçmeyen vergiler için teminat alınmaması konusunda gümrük idareleri yetkili kılınmıştır. İhtiyari teminat uygulaması getirilmiştir. Teminat verilmesinin ihtiyari olduğu hallerde, gümrük idareleri ithalat veya ihracat vergilerinin belirlenen süre içinde ödenmeyeceğini öngörüyorsa teminat verilmesini isteyebilecektir.

Barış Demirel / Deloitte Türkiye Gümrük ve Dış Ticaret Müdürü

Kaynak: lojistikhatti.com