Tehlikeli maddelerin çevreye ve insan sağlığına yönelik oluşturduğu risk düşünüldüğünde bu maddelerin üretimini, dağıtımını ve taşımacılığını yapan firmalara önemli sorumluluklar düşmektedir. Firmaların öncelikli olarak yaptıkları işin risklerini ve önemini iyi kavramış, beraberinde getirdiği sorumlulukları kabul etmiş olması gerekmektedir. Bu da yapılan işin ve verilen hizmetin kalitesini arttırmakla mümkün olacaktır. Bu nedenle firmalar denetimden, personel eğitimlerine, araç kontrollerinden, gerekli teçhizatlara, ürün testlerine, ilgili kanunlara ve bu kanunlar gereği taşınması gereken belge, izin ve formlara çok dikkat etmek zorundadır.
Geçmişten günümüze ihracatın artması ve sanayileşme ile birlikte tehlikeli madde taşımacılığının oluşturduğu risklerin en aza indirilebilmesi için uluslararası düzeyde kanun ve yönetmelikler oluşturulmuştur. Ülkemiz için de büyük önem arz eden ADR Konvansiyonu'na katılım için ilk adım 30.11.2005 tarih ve 5434 sayılı Kanunla atılmıştır. Bundan sonra Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü'nün yapmış olduğu çalışmalar ve düzenlemeler ile “Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Yönetmelik” 31 Mart 2007 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanmış ve 01.01.2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Tehlikeli Maddelerin Havayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmelik, Tehlikeli Maddelerin Denizyoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik ve Tehlikeli Maddelerin Demiryoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik ile diğer taşıma türleri bazında da düzenlemeler getirildiği görülmektedir.
Söz konusu ulusal düzenlemelerin Tehlikeli Yüklerin Uluslararası Karayollarında Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR), Tehlikeli Maddelerin Denizyolu ile Taşınmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (IMDG), Demiryolu ile Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (RID) ve Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği Tehlikeli Eşya Düzenlemeleri (IATA-DGR) düzenlemelerine uyum amacı ile getirildiğini söylemek mümkündür.
Tehlikeli madde taşımacılığına yönelik yasal altyapıya dair düzenlemeler ilgili genel müdürlüğün faaliyetlerine başlaması ile hız kazanmıştır. Yine bu kapsamda 22 Mayıs 2014 tarihli ve 29007 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Hakkında Tebliğ ile tehlikeli maddeleri; taşıyan, gönderen, paketleyen, yükleyen, dolduran ve boşaltan işletmelerin yaptıkları işlemleri, insan sağlığına, diğer canlı varlıklara ve çevreye zarar vermeden, güvenli bir şekilde yapmaları için, bu işletmelere yardımcı olmak amacıyla, işletmelerde istihdam edilecek tehlikeli madde güvenlik danışmanlarına yönelik düzenlemeler getirilmiştir.
Yapılan düzenlemelerle de görülmektedir ki tehlikeli madde taşımacılığı sürecinde yer alan ve bir takvim yılı içerisinde net elli ton ve üstü miktarlarda işlem yapan, gönderen, paketleyen, yükleyen, dolduran ve boşaltan olarak faaliyette bulunan ve Tehlikeli Madde Faaliyet Belgesi sahibi olan işletmeler ile toplam araç taşıma kapasitesi elli ton ve üzerinde olan taşımacılık işletmeleri (karayolu, denizyolu ve demiryolu) ile bu Tebliğ kapsamındaki tehlikeli maddeleri geçici olarak depolayan işletmelerin TMGD istihdam etme zorunluluğu bulunmaktadır.
Diğer taraftan Tebliğde fiziki taşıyıcıların TMGD istihdamına ilişkin açıklamalara karşılık, Taşıma İşleri Organizatörü firmaların TMGD istihdam etme zorunluluğu ile TMGD istihdam eden fiziki taşıyıcılardan hizmet alan Taşıma İşleri Organizatörlerinin TMGD bulundurma zorunluluğuna ilişkin açıklayıcı bir düzenleme belirtilmemiştir.
Taşımanın sorumlu olduğu tarafları belirlenmesi hususunun önemli olduğunu vurgulayarak. tehlikeli madde taşımacılığı için tüm aktörler içerisinde diğer taşımacı veya lojistik firmalarından hizmet alarak taşıtan, taşınacak eşyayı fiziken üretmeyen, elleçlemeyen, paketlemeyen, yüklemeyen veya boşaltmayan Taşıma İşleri Organizatörlerinin TMGD istihdam etmesi veya bulundurmasının gerekli olmadığı yönündeki görüşümüzü 5 Mart 2018 tarihinde UTİKAD olarak Bakanlık ile paylaştık.
Süreçlerin uygun ilerlemesi aşamasında Bakanlık tarafından yetkilendirilen Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlarına büyük görev düşmektedir. Görevlerin taraflar nezdinde biliniyor olunması da tehlikeli maddenin doğurabileceği zararları önlemek için önemli bir husustur. Neleri bilmeliyiz, farkında olmalıyız noktasında ise en önemli kısımlardan biri eğitimdir. Taşımanın tüm taraflarının sorumlu olduğu bir süreçte hele ki taşınan madde tehlikeli bir madde ise sorumluluk, farkındalık ve bilinçlendirmenin önemi çok büyüktür.
Ülkemizin tehlikeli madde taşımacılığının küresel pazarından daha fazla pay alabilmesi için taşımacılık modları arasındaki entegrasyonun verimli bir şekilde tesis edilmiş olması gerekmektedir. Bu bağlamda ülkemiz üzerinden gerçekleşecek lojistik akışların hızlandırılması için yasal ve fiziki altyapıya yönelik çalışmalar ile tehlikeli madde taşımacılığının ülkemizde gelişmesinde etkili olacaktır. Petrol ve türevi ürünler açısından zengin olan ülkelere coğrafi yakınlığımız, ülkemizde nükleer enerjinin kullanımına yönelik çalışmalar, savunma sanayiinin gelişimine yönelik adımlar, kimya sektöründeki gelişmeler ve ülkemizin lojistik bağlantılarının tüm taşıma modları ile entegre bir şekilde kullanılabiliyor olması sektörün gelişimine katkı sağlayacak unsurlardır.
Bu noktada bir sıcak gelişmeden bahsetmemiz gerekiyor. 17 Ocak 2020 tarihli Resmi Gazete'de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi değişiklikleriyle Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nda büyük bir değişim yaşandı. Bakanlık bünyesinde yer alan ve lojistik sektörünün karayolu, demiryolu ve kombine taşımacılık mevzuatını düzenleyen genel müdürlükleri tek bir çatı altında toplanırken, denizyolu taşımacılığının düzenlenmesinde yetkili iki genel müdürlük de tek bir genel müdürlük altında birleşti. Yeni kararname ile Karayolu Düzenleme, Demiryolu Düzenleme ve Tehlikeli Mal ve Kombine Taşımacılık Düzenleme Genel Müdürlükleri Ulaştırma Hizmetleri Genel Müdürlüğü adı altında birleşirken, Deniz ve İç sular Düzenleme Genel Müdürlüğü ile Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü ise Denizcilik Genel Müdürlüğü olarak birleştirildi. Yeni oluşturulan Ulaştırma Hizmetleri Genel Müdürlüğü ile Denizcilik Genel Müdürlüğü'nün görev ve yetkilerine de kararnamede yer verildi.
Diğer yandan bugünlerde gündemimizde olan bir başka konu ise Türkiye Lojistik Master Planı'dır. Devlet tarafından Tehlikeli Madde Taşımacılığı, Türkiye Master Planı Yönetici özetinde de ele alınmış olup bu bağlamda kılavuzların hazırlandığı ve amaçların belirlendiği, sektörle paylaşılacağı aktarılmıştır. Paylaşılacak olan kılavuzla beraber tarafların tehlikeli madde taşımacılığı farkındalığı artacaktır.
Emre ELDENER
UTİKAD Yönetim Kurulu Başkanı
Dünya Gazetesi Şubat 2020