2019 yılının sonlarından başlayarak 2020 yılında koronavirüs salgını tüm dünyayı etkisi altına aldı. Ülkemizde de salgının önüne geçebilmek için yaşam koşullarında, çalışma standartlarında değişiklikler yapılmak zorunda kalındı.
Salgının etkilerinin en yoğun olarak hissedildiği Mart-Nisan-Mayıs aylarında Türkiye'nin dış ticaretinde iki önemli bölge olan AB ülkeleri ile Ortadoğu ve Orta Asya ülkelerinde kısıtlamalara maruz kaldık, taşıma faaliyetleri durma noktasına geldi, şoförlerimize karantina uygulandı.
Pandemi döneminde havayolu, karayolu ve denizyolunda yaşanan operasyonel sıkıntılar demiryolu taşıma alternatifi kullanarak bertaraf edilmeye çalışıldı. Demiryolu taşımacılığı kurtarıcı rolü üstlendi, karayolu ve demiryolu taşımacılığına iyi bir alternatif oldu, taşımacıların yeni rotalar oluşturmasını sağladı. Salgının yayılmasına karşı ‘temassız ticaret' olarak önerilen demiryoluyla ihracat taşımaları, mart ayında yüzde 100'e yakın arttı. Bazı hatlarda vagonlar yetersiz kaldı. Pandemi döneminde karayolu araçlarının İran transit geçişinin durdurulması ile birlikte Bakü-Tiflis-Kars (BTK) hattı üzerinde ek günlük 3 bin 500 ton kapasite artışı sağlandı. Alınan hijyen tedbirleri, insan temassız taşımacılık ve yürütülen ticari faaliyetlerle uluslararası demiryolu yük taşımalarında 2020 yılının ilk 7 aylık döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 36 artış sağlanarak 2 milyon 133 bin tona ulaşıldığı bilgisi kamuoyu ile paylaşıldı.
Hatta pandemi günlerinde sevindirici bir gelişme de yaşandı. 8 Mayıs 2020 tarihinde ham madde taşıyan yük treni Marmaray’dan geçiş yaptı. İlk yurtiçi treni Gaziantep'ten çıkış yaptı ve Çorlu'ya ulaştı. 1.200 ton ağırlığındaki tren 16 vagondan oluşuyordu. 32 konteyner içinde yapılan taşımanın en olumlu yanı ise taşımanın kesintisiz yapılmış olmasıydı.
TCDD tarafından açıklanan son verilere göre; BTK hattının açılışından bu yana yaklaşık 650 bin, Ocak ayından bugüne kadar 320 bin ton yük taşınmış, bu yıl sonuna kadar 20 bin konteynerle 500 bin ton yük taşınması daha bekleniyor. BTK demiryolu hattında orta vadede 3,2, uzun vadede ise 6,5 milyon ton yük taşınması hedefleniyor.
Demiryolu taşımacılığı virüs salgının etkilerinin en yoğun hissedildiği dönemde kurtarıcı görevi üstlense de normalleşme adımlarının atılması, kısıtlamaların kaldırılması ve eski düzene geri dönüş ile beraber intermodal taşımalara olan ilgi azaldı, bununla birlikte ithalat-ihracat dengesizliği sebebiyle ithalat neredeyse durma noktasına geldi. İthalatta ise boş dönüşler için kiralanan araçlara, konteynerlere verilen ekstra maliyetler firmaları zora sokmuş durumda ancak en önemlisi bu sürecin sonunda ham madde mamul üretimi de etkilenebilir. Şu anda yolunda gittiği gözlemlenen ihracat taşımalarının bu döngüde düzeninin bozulacağından da endişe edilmektedir.
Bu noktada demiryolu taşımacılığının ne kadar önemli olduğunun çok iyi bir şekilde kavranması gerektiğine inanıyorum. Çünkü ne yazık ki ülkemizde taşımacılıkta en geri kalmış hatta tek geri kalmış taşıma modu demiryolu taşımacılığıdır. Ve bugün en çok da ihtiyacımız olan taşıma modu olduğunun da altını çizmek isterim. Ancak pandeminin ilk dönemlerinde demiryoluna çok büyük bir talep varmış gibi görünse de sektör bu taşıma moduna gereken yatırım yapılmadığı için çıkış noktasını yine karayolunda buldu.
Ülkemizde karayolu odaklı taşıma biçimi benimsenmiş durumda ancak koronavirüs gibi olağan üstü durumlarda karayoluna sınırlamalar, yasaklar geldiğinde taşıma sistemimizin durma noktasına geldiğini deneyimledik. Kriz anlarından en az etkilenen ve kurtarıcı rolü üstlenen ise demiryolu taşımacılığı oldu. Hem kurtarıcı oluşu hem de riski en az taşıma modu olmasından dolayı karayolunun üzerindeki ağır yükü alması açısından demiryolu oldukça önemli bir konumda. Bu alana çok daha fazla eğilmek ve gerek kamu, gerekse de özel sektör marifetiyle, yatırım yapılması gerekmektedir. Özellikle Orta Doğu ve Kafkaslar'a, ancak beraberinde Güney Doğu Avrupa ve Orta Avrupa'ya ihracatımızı devam ettirebilmenin belki de en önemli unsurlarından biri demiryolu olabilir. Bu noktada temel ve en önemli aktörlerden birisi olan TCDD'nin sektör paydaşları, iş ortakları olan taşıma işleri organizatörleri ile tanımlı, şeffaf, objektif kriterler üzerine oturtulmuş bir iş birliği modeli kurması büyük önem taşımaktadır.
Emre ELDENER
UTİKAD Yönetim Kurulu Başkanı
UTA Kasım Sayısı