Türkiye sanayisinin devleri, 2001'den beri en kötü dönemini yaşıyor. İstanbul Sanayi Odası'nın (İSO) hazırladığı Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2008 Yılı Raporu'na göre, krizin henüz öncü etkilerinin görüldüğü 2008 yılında 500 büyük sanayi kuruluşunun sadece 352 şirket kar yazabildi. Bu şirketlerin karları da bir önceki yılla kıyaslandığında eridi. 148 şirket ise zarar etti. Önceki yıl sadece 50 şirket zarar etmişti. 500 büyük listesinin en büyük sürprizi ise bir kamu kuruluşunun uzun yıllar sonra en çok kar edenlerin zirvesine çıkması oldu. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) 1.7 milyar lira vergi öncesi kar ile 2008'e damgasını vurdu.
İSO dün basın toplantısı ile merakla beklenen 2008'in 500 büyük şirketi listesini açıkladı. Listenin zirvesinde çok az değişim yaşanmasına karşın, yine de karlılık, satışlar ve ihracat gibi kriterler dikkate alındığında ise krizin sanayiye etkileri ortaya çıktı. 2008'de Türkiye'nin devlerinin katma değeri hızla eridi. 2008'de net katma değer sabit fiyatlarla önceki yıla göre yüzde 11,7 oranında küçüldü. Sadece özel kuruluşlar dikkate alındığında ise küçülme yüzde 10,3'ü buldu. 500 büyüğün vergi öncesi karındaki erime de dikkat çekici. 2008'de 500 büyük içindeki özel kuruluşların karı önceki yıla göre reel olarak yüzde 30,4 oldu. Aynı şekilde zararda da büyük artış var. Özel şirketlerin zararı yüzde 289 artış gösterdi.
Ham petrol fiyatları TPAO'yu zirveye taşıdı
500 büyük sıralamasında ise TÜPRAŞ yine liderliği kaptırmadı. Tüpraş, 2008'in birinciliğini 27 milyar 732 milyon 867 bin 295 liralık net üretimden satışla elde etti. Tüpraş6 milyar 249 milyon 112 bin 724 lira ile Elektrik Üretim AŞ (EÜAŞ) takip etti. Ayrıca EÜAŞ büyüklükte ilk 10'da yer alan tek kamu kuruluşu oldu. 3 milyar 476 milyon 676 147 liralık satışla Habaş ise önceki yıla göre dört sıra atlayarak ilk 10 büyük kuruluş içine girmeyi başardı. Karlılık sıralamasında ise büyük bir sürpriz yaşanıyor. Uzun süredir ilk defa bir kamu kuruluşu karlılık listesinin zirvesine çıktı. 2008'de ham petrol fiyatlarında yaşanan önemli yükselme sayesinde Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO), 1 milyar 772 milyon 395 bin 715 lira kar ile 2008 yılının kar şampiyonu çıktı.
İhracatta Petrol Ofisi 60 sıra birden sıçradı
Karlılığın düşmesinin en önemli nedenlerinden birisi olan yurtdışı pazarlarında yaşanan daralmaya rağmen ihracatta özel sektör kuruluşları yine ön plana çıktı. İSO 500 Raporu'na göre, son yıllarda olduğu gibi 2008'de de en fazla ihracat yapan ilk 10 sıralamasının tamamı özel sektör kuruluşlarından oluştu. 2008'in ihracat şampiyonu 4 milyar 471 milyon 14 bin dolarlık ihracat rakamı ile Tüpraş. Tüpraş'ı 3 milyar 759 milyon 804 bin dolarlık ihracat tutarı ile Ford ve 3 milyar 268 milyon 915 bin dolarlık ihracatla Oyak Renault takip etti. İhracatın diğer yıldızları ise Tofaş, Toyota Otomotiv, Habaş, Arçelik, İçdaş, petrol Ofisi ve Vestel Elektronik oldu. İhracatta ilk 10 listesinde en fazla dikkat çeken kuruluş ise Petrol Ofisi oldu. Bu yıl 1 milyar 423 milyon 953 bin dolarlık ihracat ile bir önceki yıla göre 60 sıra zıplayan Petrol Ofisi 9'uncu sırayı kaptı.
Rapora göre ayrıca, 500 büyük kuruluşun ihracatı 2008'de yüzde 24,2 oranında arttı. Aynı yılda Türkiye ihracatındaki artış oranının ise yüzde 23,1 olmuştu. 2008 ihracat rakamlarına göre sektörel bazda ihracat artışı en çok taşıt araçları sanayisi ve metal sanayisinde yaşandı. 2006 ve 2007'de 500 büyük kuruluşun ihracatında lider olan taşıt araçları sanayisinin 2008'de ihracat artışı yüzde 6,2'de kalması nedeniyle liderliği ana metal sanayisi ile paylaştığı ifade edildi. Buna göre, ana metal sanayi, yüzde 59,6'lık ihracat artışı hızı ile İSO 500'ün ihracatı içindeki payını bir önceki yıla göre 5.9 puan artırarak ilk sıraya ortak oldu. İhracat artışında üçüncü sırada yüzde 15,6 payla kimya ve petrol ürünleri sektörü aldı. Raporun en dikkat çeken ayrıntısı ise, yıllarca ilk sıralarda yer alan dokuma, giyim eşyası, deri ve ayakkabı ürünleri sektörünün ihracat payının 2008'de de gerilemeye devam ederek yüzde 5,5'e düştüğü, ancak sektörün beşinci sıradaki yerinin değişmemesi oldu.
İlk 50 büyük kuruluş ağırlığını artırdı
2008 yılının devler listesinde ilk 50'de yer alan kuruluşlar ise ekonomideki ağırlıklarını bir hayli artırdı. Türkiye'nin ilk 50 büyük sanayi kuruluşu, 500 büyük kuruluş içinde üretimden satışlarda yüzde 52,6, brüt katma değerde ise yüzde 53,7 oranında pay aldı. 2007 yılında üretimden satışların yüzde 49,8'i ilk 50 kuruluşa ait iken bu oran 2008 yılında 2.8 puan artarak yüzde 52,6'ya yükseldi. İSO raporunda bu artışta 2008 yılında özellikle petrol ve ana metal sanayi ürünlerindeki büyük fiyat artışlarının etkili olduğuna işaret edildi. Üretici fiyatlarıyla brüt katma değerde ilk 50 kuruluşun İSO 500 içindeki payı, yüzde 53,7 olurken, 2007 yılında bu oranın yüzde 58,1 olduğu hatırlandığında ilk 50 kuruluşun brüt katma değer içindeki payının 4,4 puan azaldığı görüldü.
Vergi öncesi dönem kar ve zararında ilk 50 kuruluşun payı 2008'de yüzde 58,8 oranında gerçekleşirken, bu pay önceki yıl yüzde 43,9 olmuştu. Rapora göre, ilk 50 kuruluşun ihracattaki payı yüzde 56,5 olurken bu oran 2007 yılında yüzde 54,9 olarak gerçekleşmişti. 2008'de ilk 50 kuruluşun üretimden satışlar, brüt katma değer, vergi öncesi dönem kar veya zararı ve ihracattaki payı yüzde 52,6 ile yüzde 58,8 oranında değiştiği görülürken, bu paylar 2006 ve 2007'den bir miktar farklı olmasına karşın oranlarda önemli değişme gözükmedi.
EN KARLI SEKTÖR GIDA
İSO 500 raporunun dikkat çekici bir sonucu özel imalata sanayi kuruluşlarında sektörel satış karlılığında liderliği gıda içki ve tütün sanayinin elde etmesi oldu. Lider sektörün satış karlılığı ise yüzde 92.9 ile hayli yüksek. Bu sektörü yüzde 85.5 ile ana metal sanayi, yüzde 36.1 ile taş ve toprağa dayalı sanayi takip ediyor. Hükümetin vergi indimi hareketleriyle desteklediği taşıt araçları sektörü 2008'de satış karlılığında yüzde 21.9 ile beyinci sırada yar alıyor. Satış karlılığında en zor durumda olan sektör ise eksi yüzde 14.6 oran ile dokuma giyim eşyası, deri ve ayakkabı sektörü eliyor. Bu sektörü yine eki yüzde 6.4 ile orman ürünleri ve mobilya takip ediyor.
KOÇ'TAN GÖVDE GÖSTERİSİ
Koç Grubu şirketleri, 500 büyük listesinde ilk 10 sıraya yine damga vurdu. Koç Topluluğu 'na bağlı Tüpraş, Ford Otomotiv, Tofaş, Arçelik ve Aygaz şirketleri ilk 10 arasında yer alırken, listede Koç Topluluğu 14 şirketi ile ciro, kâr, ihracat ve çalışan sayısı olarak Türkiye'nin en büyük sanayi grubu olma başarısını gösterdi. Koç Topluluğu şirketleri 49.9 milyar TL ile Türkiye'nin 500 büyük u listesinde toplam cironun yüzde 21'ini, özel sektör cirosunun ise yüzde 22'sini oluşturdu. Koç Topluluğu Şirketleri ayrıca 2008 yılında 13,8 milyar dolar ihracat oranı ile özel sektör ihracatının yüzde 21'ini gerçekleştirdi.
EN BÜYÜK 50 İSTİHDAMDA YOK
Türkiye'nin en büyük ilk 50 kuruluşu istihdamda sınıfta kaldı. 50 kuruluş istihdam dışındaki diğer göstergelerde İSO 500 içinde yüzde 50 ve üzerinde bir paya sahip olmasına karşın, çalışanlar sayısındaki payı üçte bire geriledi. 2006 ve 2007'de ilk 50 kuruluşun çalışanları sayısındaki payı yüzde 33,5 iken bu pay 2008'de yüzde 31'e geriledi. 2008 yılında İSO 500'deki ilk 50 kuruluş, Türkiye GSYİH'sinin yüzde 4,5'ini, Türkiye ihracatının ise yüzde 29'unu gerçekleştirdi. Bu oranlar 2007 yılı için sırasıyla yüzde 5,4 ve yüzde 27,9'du. Bu durum ilk 50 kuruluşun ekonomideki ağırlığının krizde de arttığının bir göstergesi oldu.
İstanbul Sanayi Odası'nın raporuna göre Türkiye'nin en büyük 500 sanayi kuruluşu, krizden ağır darbe aldı. Üretim dibe vurdu, kârlar yüzde 3,9'a geril...
500 BÜYÜĞÜN TAM LİSTESİ İÇİN TIKLAYIN (247 KB)
Kaynak: Referans Gazetesi