KARS–TİFLİS–BAKÜ DEMİRYOLU PROJESİ VE HAZAR FERİBOT İŞLETMECİLİĞİ

“Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine kesintisiz bir demiryolu bağlantısı”  rüyasının başladığı
16 yıl öncesini hatırlıyor ve o günleri burada kısaca anmak istiyorum.

Gürcistan’ın Ulaştırma Mastır Planının hazırlanmasına katkı sağlamak, bu plan çerçevesinde Türkiye’ye düşecek  müteahhitlik  hizmetlerini belirlemek amacı ile 1994 yılında TIKA ‘nın organizasyonunda Gürcistan’a gönderilen bir karma ulaştırma heyetinde TCDD temsilcisi olarak bulunuyordum. Eski Sovyet sınırları içerisinde çok önemli demiryolu sanat yapılarında imzası bulunan “Gürcistan Demiryolu Enstitüsü” uzmanları ile birlikte çalıştık. Kars-Tiflis Demiryolu Projesi bu çalışmalarda şekillendi. Bu projeyi geliştirmek üzere Türkiye-Gürcistan arasında kurulan bir çalışma gurubunun da uzun süre  başkanlığını yürüttüm. Bu çalışmalar sırasında bir gün Gürcistan Demiryolları Genel Müdürü, Tiflis’teki makamında bize oldukça kalın ve deri kaplı bir kitap gösterdi. 1892 yılında Ruslar tarafından hazırlanmış olan bu kitap; “ Kars-Tiflis Demiryolu Projesi” ismini taşıyordu. Gürcü Genel Müdür, “ Bağımsızlıklarını  kazandıktan sonra Türkiye ile daha yakın dostluk ve iş ilişkileri kurmak istediklerini, Yapılacak yeni demiryolunun bunda katkısının çok olacağını, her iki tarafın da elini çabuk tutması gerektiğini” söyledi. Bunu söylerken de, projenin gerçekleşmesini istemeyen Rusya, Iran, Ermenistan gibi ülkelerin baskı kurabileceklerini  hissettirmeye çalıştı.

Türkiye’de, Hükümet ve kamuoyu bu projeye sahip çıktı. Siyasi nutuklarda, Hükümet programlarında söylenir oldu. Bu gelişmelerde, TIKA’nın çalışmalarını göz ardı etmemek gerekir. Ticari yönü kadar siyasi ve kültürel yönü ile de Türkiye açısından önemi her platformda tekrarlandı. Proje yatırım programına alındı. İhale yetkisi TCDD’ye verildi. İhaleye çıkıldı. Teklifler değerlendirildi. Ancak açıklama yapılmadan ihale son anda  aniden iptal edildi.

13 yıl sonra, 7 Şubat 2007 tarihinde, Gürcistan ve Azerbaycan Devlet Başkanları ile Türkiye Başbakanı tarafından  Kredisi ve finansmanı ile daha sağlam temellere oturmuş  “ Bakü-Tiflis-Kars  Demiryolu Projesi “ nihayet imzalandı. Türkiye  rahat bir nefes aldı.

Zira bu proje artık gerçekleşecek ve Türkiye, bölgede daha onurlu, daha güçlü  bir noktaya gelecektir.

Projenin tamamlanacağı 2012 yılında, Azerbaycan ana demiryoluna 3 milyon ton ilave bir yükün gireceği, orta vadede ise bunun 16,5 milyon tona çıkacağı öngörülmektedir. Azerbaycan bu trafiği Bakü’den sonra Feribotlarla Hazar Denizinden Türkmenistan /Türkmenbaşı ve Kazakistan/Aktau’ya nasıl aktaracak ? Van Gölü Feribot geçişlerinde yıllardan beri süre gelen sorunlar, sık sık yaşanan tıkanıklıklar, beklemeler, trafik kısıtlamaları  ister istemez Hazar Feribot işletmeciliğinde de yaşanacak mıdır. Bu sorular ister istemez akla geliyor.

Bakü ve Türkmenbaşı limanlarına bizzat giderek ve  Hazar Feribot işletmeciliğini yerinde  inceleyerek bu soruların yanıtlarını bulmaya  çalıştım.

1963 yılında işletilmeye başlanan, bağımsızlıktan sonra “Azerbaycan Devlet Hazar Gemicilik Şirketine”  devir edilen ve halen Devlete ait bu şirket tarafından  işletilen 8 feribotun 7 si aynı ebatlarda ve her biri  28 vagon, 2500 ton ve 200 yolcu taşıma kapasitelidir. 8 ncisi ise Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu projesi kapsamında ilave yük trafiğini karşılamak amacı ile proğrama alınan  52 vagon, 6000 ton taşıma kapasiteli 5 feribottan ilkidir. Hırvatistan’ın Ulyanik tersanesinde inşa edilen “Akademik Zarif Aliev “ isimli bu feribot, Şubat 2008 tarihinde  işletmeye alınmıştır. 28 er vagon kapasiteli “ Akademik Topçubaşev,” “Dagestan”, “Nahçevan”, “Azerbaycan”, “ Akademik Aliev” isimli  feribotlarla birlikte Bakü-Türkmenbaşı/Trkm. arasında çalışmaktadır. “Merkuri” ve “Profesör Gül” isimli  feribotlar ise Bakü-Aktau/Kzk. Arasında çalışmaktadır. Bakü-Türkmenbaşı arası 306 Km.lik mesafe 13 saatte, 462 Km.lik Bakü-Aktau arası ise  20 saatte kat edilmektedir.

2007 yılında, Bakü’den Aktau yönüne 78 seferde 1608 vagon, 68.000 ton yük, Aktau’dan Bakü yönüne 75 seferde 1332 vagon, 45.000 ton yük taşınmıştır. Aynı yıl içerisinde Bakü’den Türkmenbaşı yönüne 632 seferde 17.028 vagon, 825.000 ton yük, Türkmenbaşı’dan Bakü yönüne 640 seferde 17.353 vagon, 675.000 ton yük taşıması gerçekleşmiştir.

Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Projesi kapsamında 52 vagon kapasiteli 4 adet feribotun  inşaası  programda olup bunlar belli aralıklarla ve sonuncusu  demiryolunun işletmeye açılması ile eş zamanlı olarak devreye girmiş olacaktır.

“Gelecekte Hazar Feribot geçişlerinde bir darboğaz yaşanacakmı?” kaygılarımı geride bırakarak Türkiye’ye dönüyorum.