Geçen hafta İskenderun Limanı'nın 36 yıl süreyle işletme hakkının 372 milyon dolar bedelle Limak Yatırım Enerji Üretim İşletme Hizmetleri ve İnşaat AŞ'ye devredilmesi ile gözler, daha önce özelleşen ama istenen performansı bir türlü gösteremeyen limanlara çevrildi. Türkiye'de bugüne kadar özelleştirilen 16 liman, devletin kasasına 1,6 milyar dolarlık gelir getirdi; ama özel sektöre geçen limanların birçoğu işletme ve yatırım konusunda sınıfta kaldı.
Türkiye'de işletme hakkı Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'na (TCDD) ait 16 liman, geçen 17 yıl içinde özel sektöre geçti. Devletin hantal işleyişi nedeni ile, bir türlü istenen verimin alınamadığı limanların özel sektör elinde canlanacağı ve ülke ticaretinde başrol oynayacağı umudu ile ilk olarak 1997 yılında Giresun, Sinop, Ordu, Tekirdağ, Rize ve Hopa Limanları özelleştirildi. Sonraki yıllarda da aralarında Trabzon, Antalya ve Mersin gibi büyük limanların da olduğu 10 liman daha özel sektöre devredildi.
Limanların 17 yıllık özelleştirme serüveni sonunda Hazine'ye 1 milyar 657 milyon dolar kazandırıldı. Ancak özelleştirme sürecinin davalar nedeni ile uzaması, şirketlere satış sonrasında 3 yıl hizmetlere zam yapmama şartı getirilmesi gibi nedenlerle limanlara bir türlü beklenen yatırımlar yapılmadı. Sonunda geriye yıllar önce özel sektöre geçmesine rağmen hala uluslararası standartlarda hizmet veremeyen, bölge işadamları tarafından pahalı, köhne ya da küçük olmakla eleştirilen limanlar kaldı.
İlk liman özelleştirmelerinden olan Giresun Limanı 13 yıldır kruvaziyer ve gümrüklü ambar limanı projelerinin onaylanmasını bekliyor. Marmara Denizi'ndeki Bandırma Limanı eskiyen vinçleri ve daralan hinterlandı nedeni ile gözden düşerken, büyük umutlarla özelleştirilen Antalya Limanı liman hizmetlerine yapılan yüzde 140 zamlarla işadamlarının kabusu oldu. Türkiye'nin Ortadoğu ve Körfez ülkelerine açılan kapısı niteliğindeki İskenderun Limanı da geçen hafta satış sürecinin sonuna geldi ama geçen 4 yıl içinde yapılması gereken yatırımlar askıda kaldı.
İskenderun Limanı 4 yıl yerinde saydı
Geçen hafta Limak'ın 372 milyon dolar ile en yüksek teklifi verdiği İskenderun Limanı, özelleştirme sürecinin uzaması nedeni ile son 4 yıldır atıl kaldı. Bölgede GAP'ın devreye girmesi ile konteynır yükleri artınca, müşterilerini Mersin Limanı'na kaptıran İskenderun Limanı'na bir an önce konteynır limanı yapılması gerekiyor. Ayrıca, deniz derinliği zaman içinde 11 metreden 8 metreye düşen limanda, deniz derinliğinin artırılması zorunlu. Doğu ve Güneydoğu'dan gelecek yükler için Mersin'e göre navlun avantajına sahip olan İskenderun Limanı, konteynır limanına çevrilmesi halinde hem Türkiye'nin hem de dünyanın Irak pazarına açılan kapısı olabilir.
Mersin Limanı'nda şartname yatırımı kilitledi
2007 yılında 755 milyon dolar gibi rekor bir fiyatla PSA-Akfen Ortak Girim Grubu'na satılan Mersin Limanı'na 3 yıldır kayda değer bir yatırım yapılmadı. Çünkü satış şartnamesinde yer alan "3 yıl boyunca eski liman tarifesi geçerli olacak" ibaresi nedeni ile, işletmeci firma 2010 yılına kadar yeni yatırım için harekete geçmedi. Öte yandan, çalışan sayısının azaltılması ve İskenderun Limanı'nın satışındaki sorunlar nedeni ile kısa sürede karlı bir işletme haline gelen Mersin Limanı, sahip olduğu 1000 dönümlük araziye sığmamaya başladı. Limanın alanının genişletilmesi için denizin doldurulmasına ihtiyaç duyuluyor.
Giresun Limanı bürokrasiye takıldı
Çakıroğlu AŞ tarafından 1997 yılında 3,2 milyon dolara satın alınan Giresun Limanı, Türkiye'de özelleştirilen ilk limanlardan biri olma özelliğine sahip. 1959 yılından beri faaliyet gösteren limana, 13 yıldır neredeyse hiç yeni yatırım yapılmadı. Liman sahası içinde özelleştirme öncesinde başlanan dolgu sahasının limana devredilmemesinin hedeflenen yatırımların önündeki en büyük engel olduğu belirtiliyor. Öte yandan Türkiye Denizcilik İşletmeleri'nin onayladığı kruvaziyer liman ve gümrüklü ambar yatırımları askıya alınırken, konteyner limanı ile ilgili yapılan tüm yatırım projeleri ise beklemede. Bu nedenle, Rusya'nın en büyük ticari şirketlerinden biri olan Sibuglemet, 2008 yılında limana planladığı projelerini gerçekleştirmekten vazgeçti.
Sinop Limanı, ‘ölü yatırım' oldu
1997'de 800 bin dolar bedelle Çakıroğlu AŞ tarafından satın alınan Sinop Limanı, bölgede "ölü yatırım" olarak değerlendiriliyor. Karadeniz kıyısındaki Samsun ve Trabzon Limanı düşünüldüğünde, çok düşük bir kapasite ile hizmet veren limanın 139 metre uzunluğundaki rıhtımı birden fazla geminin yanaşması için yetersiz. Özelleştirildiği günden bu yana limanın Sinop'un 15 kilometre doğusuna taşınması ile ilgili planlar yapılıyor. Çünkü kentin tam ortasında yer alan limana giriş çıkışlar, kent trafiğini alt üst ediyor.
Bandırma Limanı'nda Etibor çıkmazı
İskenderun ve Samsun Limanı ile birlikte 2010 yılı içinde özelleştirilen Bandırma Limanı'nın işletmesi, ihaleyi kazanan Çelebi tarafından 5 yıllığına Latek Lojistik'e kiralandı. Bölge işadamları özelleştirme kapsamında olduğu için uzun zamandır yatırım yüzü görmeyen limanın su derinliğinin bir an önce artırılması gerektiğini söylüyor. Öte yandan eskiyen vinçlerin değiştirilmesi ve kentin içinde kalan limanın hinterlandının genişletilmeye muhtaç olduğu belirtiliyor. Ancak geçmişi M.Ö 9. yüzyıla kadar dayanan Bandırma Limanı'nın bulunduğu bölgede özelleştirme kapsamına alınmayan Eti Maden Bor İşletmeleri'nin (Etibor) bulunması, limana yatırım yapmayı zorlaştırıyor.
Hopa Limanı demiryolu ve TIR garajı bekliyor
Doğu Karadeniz'in en önemli limanlarından biri olan Hopa Limanı, liman özelleştirmelerinin başladığı tarih olan 1997'de 4 milyon dolar bedelle Park Denizcilik'e satıldı. Bölge ekonomisi için hayati öneme sahip olan Hopa Limanı, geçen süre içinde beklenen performansı gösteremedi. Bölge işadamlarının "Limanda in cin top oynuyor" diye tarif ettiği mevcut durumun önümüzdeki dönemde de sürmesi bekleniyor. Özellikle Trabzon ve Samsun limanlarının artan popülaritesi, yatırım ve altyapı eksikliği ile birleşince Hopa Limanı'nın kapasitesi yüzde 20'lere kadar düştü. Limanın tekrar canlanması için gereken ise Soçi ve Batum ile yapılacak ticaret için limana ulaşacak bir demiryolu ile TIR parkı kurulması.
Antalya Limanı zam şampiyonu oldu
İşadamı Hayyam Gariboğlu tarafından 1998 yılında 29 milyon dolar bedelle satın alınan Antalya Limanı, Garipoğlu'nun devlete olan borçları nedeni ile 2001'de TMSF yönetimine geçti. Akdeniz'in en önemli limanlarından biri olan Antalya Limanı, 2007 yılına kadar TMSF tarafından yönetildi. Daha sonra açılan ihalede 61 milyon dolara Global-Çelebi ortaklığına devredilen liman, kısa sürede yatırıma hız verdi. Ancak vinç ve forkliftleri yenilenen limanda, hizmet bedellerine yüzde 140'a varan zamlar yapıldı. Bölge işadamları söz konusu ücret tariflerinin yeniden belirlenmesi için girişimlerde bulundu ancak sonuç alamadı.
Samsun Limanı'na beton dökülecek
Özelleştirme İdaresi tarafından 125 milyon dolara Ceynak Lojistik'e devredilen Samsun Limanı, Türkiye'nin Karadeniz'deki en büyük limanı olma özelliğine sahip. Uzun zamandır yatırım yüzü görmeyen limanın 445 bin metrekarelik alanının 350 bin metrekaresinde depolama ve liman hizmetleri veriliyor. Özelleştirilmeden önce yıllık 10 milyon dolarlık gelir getiren liman, Rusya ve Ukrayna ile yapılan yaş sebze-meyve ticaretinde önemli yer teşkil ediyor. Özelleştirme sonrasında gündeme alınan yatırım planı kapsamında, liman içi ve rıhtımın betonlanması ve çevre aydınlatmasının yeniden yapılanması gerekiyor.
Hangi liman Ne zaman satıldı Kaça satıldı($) Kim aldı
Giresun Limanı 1997 3,2 milyon Çakıroğlu
Hopa Limanı 1997 4 milyon Park Denizcilik
Sinop Limanı 1997 800 bin Çakıroğlu
Tekirdağ Limanı 1997 104,9 milyon Akkök
Ordu Limanı 1997 1,6 milyon Çakıroğlu
Rize Limanı 1997 5,6 milyon Asım Çillioğlu
Antalya Limanı 1998 29 milyon Global
Marmaris Limanı 2001 14,9 milyon Marmaris
Kuşadası Limanı 2003 27 milyon Global
Çeşme Limanı 2003 12,5 milyon Ulusoy
Dikili Limanı 2003 4,2 milyon Kolin İnşaat
Trabzon Limanı 2003 22,4 milyon Albayrak
Mersin Limanı 2007 755 milyon PSA-Akfen
Bandırma Limanı 2010 175,5 milyon Çelebi
Samsun Limanı 2010 125,2 milyon Ceynak
İskenderun Limanı 2010 372 milyon Limak
Kaynak: Referans