Küreselleşmeye paralel büyüyen ulaşım sektörü, ekonomik ve sosyal gelişmeye olumlu katkısı yanında enerji gibi yenilenemeyen kaynakların ana tüketicisi durumundadır. Bu nedenle, ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi olgusuna ekonomik, sosyal ve çevresel hedefler arasında optimum dengeyi kurma amacını güden sürdürülebilirlik çerçevesinde daha geniş perspektiften bakmak gerekmektedir.
Sürdürülebilir ulaşım ilkesini hayata geçirebilmek için hem karayolu hem de demiryolu ulaşımını ilgilendiren çeşitli politika, yatırım ve uygulamaların benimsenmesi gerekecektir. İlk olarak, hava kirliliği sorununa bağlı olarak karayolundaki araçlar ve kullandıkları enerji türlerine yönelik standartların geliştirilmesi, bu standartlara uyulmasını sağlamak için de sıkı bir denetim sisteminin uygulanması gerekmektedir. İkinci olarak, demiryollarının kullanımının özendirilmesine yönelik politika ve uygulamalar gerekecektir.
Küreselleşmeye paralel büyüyen ulaşım sektörü, ekonomik ve sosyal gelişmeye olumlu katkısı yanında enerji gibi yenilenemeyen kaynakların ana tüketicisi durumundadır. Bu nedenle, ulaşım sistemlerinin geliştirilmesi olgusuna ekonomik, sosyal ve çevresel hedefler arasında optimum dengeyi kurma amacını güden sürdürülebilirlik çerçevesinde daha geniş perspektiften bakmak gerekmektedir.
Ticaretin serbestleşmesi ve büyümesi ile birlikte ulaşım sektörü de büyümektedir. Rusya'daki ve Asya ülkelerindeki ekonomik büyüme özellikle Çin ve Hindistan'ın gelişmesi ulaşım ve lojistik sektörüne yeni fırsatlar yaratmaktadır.
Söz konusu büyümenin yarattığı ekonomik, sosyal ve ekolojik maliyetlerin azaltılmasını
amaçlayan sürdürülebilir ulaşım sistemi, lojistik sistemlerin gelişimini, lojistik de yeni
fırsatlar yaratarak çok modlu taşımacılık (intermodal, kombine, intermodalite) sistemlerinin gelişmesini desteklemektedir.
Sonuçta, küreselleşme, değişen üretim ve dağıtım yöntemleri, yalın üretim, hızlı teslim ve tedarik zincirlerinin etkin yönetimine olan gereksinim, çok modlu taşımacılığa olan talebi arttırmaktadır.
Avrupa Birliği (AB) ortak ulaşım politikasının temelini oluşturan çok modlu taşımacılık sistemleri, birliğin genişleme süreci, demiryolu sektöründe serbestleştirme çalışmaları, karayolunda fiyatlandırma gibi uygulamalar ve sürdürülebilir ulaşım sisteminin geliştirilmesine yönelik politikalar sonucu yaygınlaşmaya başlamıştır.
Sürdürülebilir ulaşım sistemi, lojistik sistemlerin gelişimini, lojistik de yeni fırsatlar yaratarak çok modlu taşımacılık sistemlerinin gelişmesini desteklemektedir. AB ortak ulaşım politikasının temelini oluşturan çok modlu taşımacılık sistemlerinin amacı, katma değer yaratacak ve ulaşım maliyetlerini azaltacak şekilde çeşitli ulaşım türlerini kullanarak kapıdan kapıya ulaşım hizmeti sunmaktır.
Yük ve yolcu taşımacılığının çok modlu taşımacılık sistemleri ile yapılması ilkesi, aslında sürdürülebilirlik ilkesinin de bir uzantısıdır. Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de çok modlu taşımacılık sistemleriyle yolcu ve yük taşımacılığı artarak devam etmektedir. Yolcu taşımacılığında Ankara-Eskişehir-Bursa arasında demiryolu karayolu taşımacılığı taşıması ile başlayan çok modlu yolcu taşımacılığının, önümüzdeki süreçte yaygınlaşarak devam edeceğine inanıyoruz.
Yolcu taşımacılığında, aktarma yapmanın yarattığı olumsuz koşullara rağmen çok modlu taşımacılığı özendirebilmek için, aktarmanın olabildiğince kolay, hızlı ve ucuz olması gerekecektir. Bir diğer deyişle, aktarmalar kolay anlaşılabilir ve fiziksel olarak da kolay gerçekleştirilebilir olmalı, en az zaman harcanarak ve ek masraf olmadan, yani tekrar bilet alınması gerekmeden veya bilet maliyeti yolculuğun toplam maliyetini aşırı şekilde artırmadan, yapılabilmelidir.
Aktarmanın toplam yolculuk maliyetine ek yük getirmesini önlemek için de işleticilerin eşgüdümü de gerekecektir. Farklı sistemler arasında birleşik veya ortak bilet kullanımı gibi uygulamalarla aktarma yapılarak demiryoluna geçiş özendirilmelidir. Sistem hizmet düzeyleri ve bilet fiyatları söz konusu olduğunda, demiryoluna geçişi özendirmek amacıyla artırılacak hizmet düzeyinin getireceği ek işletim masrafları ile düşük bilet ücretleri veya ortak bilet uygulamasının yaratabileceği gelir kaybının bu politikayı uygulamaya kararlı olan devlet tarafından sübvansiye edilmesi konusu gündeme gelebilecektir.
Bunların sağlanabilmesi için, demiryolu ve karayolu sistemlerin işleticileri birbirleriyle eşgüdüm içinde olmalı, sistemlerinin sıklık ve kalkış-varış zamanları birbirleriyle uyumlu olmalı, ve böylece aktarma noktalarında bekleme zamanı en aza indirilebilmelidir
Amaç, aktarmanın yarattığı olumsuz etkilere rağmen, çok modlu yolcu taşımacılığını desteklemek ve özendirmektir.
Son yıllarda yük taşımacılığında, yüklerin bir birim (konteyner, bigbag, palet, treyler) içinde çok modlu olarak taşınmasında önemli artışlar olmaktadır. Yükleme, boşaltma ve modlar arası aktarmaları kolaylaştıran ekipman ve kaplar sayesinde, taşıma modlarının rekabeti yerine birlikte ve rekabet edilebilir bir zincir oluşturulmaktadır. Son yıllardaki bu gelişmeler sayesinde çevreyi daha az kirletici, trafiği rahatlatıcı, kaynakları daha verimli kullandırıcı bir ortak anlayışa geçilmektedir.
Çok modlu taşımacılık zincirinde ana eksen demiryolu olarak kullanılmaktadır. Bu bağlamda, ülkelerin planlaması gereken en önemli yatırım demiryolu ağının uzatılması,yaygınlaştırılması ve iyileştirilmesidir. Bu yatırımın planlanması aşamasında ayırım yapılmaması ilkesinin gereği olarak, ulaşım fırsatlarına eşit erişim konusu da dikkate alınmalıdır.
Demiryolu ağı ile tüm diğer ulaşım ağları, diğer ülkelerle olan ulaşım ilişkilerini güçlendirecek şekilde uzatılmalı, böylece eksik bağlantılar tamamlanmalıdır. Demiryollarının yaygınlaştırılması ve iyileştirilmesinin yanı sıra, diğer ulaşım türleri ile ve genel olarak ulaşım ağının bütünüyle olan entegrasyonu öncelik verilmesi gereken bir başka yatırım alanıdır.
Tüm ulaşım türlerinin birbirlerine sağlam şekilde bağlanması, bağlantıların özellikle çevreye daha duyarlı taşımacılık türü olan demiryoluna yapılacak aktarmaları kolaylaştıracak şekilde tasarlanması hem sürdürülebilirlik ilkesinin hem de bütünlük ilkesinin gereğidir.
Bu tür yatırımlar ile demiryolunun geliştirilmesi Türkiye için büyük önem taşımaktadır. AB üyesi olsun olmasın, Avrupa ile olan ilişkilerde ulaşım ağları her zaman önemli bir rol oynamaktadır. Trans-Avrupa Demiryolu Ağı Projesi tamamlandığında, bu ağa erişim sahibi olmak ve bu erişimin yüksek standartlı bir altyapı ve hizmet ile sağlanması muhakkak önemli olacaktır.
Mevcut durumda, demiryollarının Türkiye içindeki yük taşımacılığında yüzde 4 ve yolcu taşımacılığında payı yüzde 2 düzeyindedir. 2000'li yıllara kadar hiçbir önemli yatırım yapılmaması sonucu bu payda hiçbir değişiklik meydana gelmemiş, hatta karayollarına yapılan yatırımlar sonucu demiryollarının payı daha da düşmüştür. 60 yıl sonra 2010 ve 2011 bütçelerinde demiryoluna ayrılan yatırım miktarı karayoluna ayrılandan fazla olmuştur. Temennimiz demiryollarına yapılan yatırımların önümüzdeki yıllarda da artarak devam etmesidir.
Demiryollarına önem veren bir ulaştırma planı ile yeni yatırımlar yapılmalı, mevcut hatların iyileştirilmesi sağlanmalıdır. Demiryolu ağının geliştirilmesinin Türkiye için önemi yolcu ve yük taşımacılığının demiryoluna kaydırılmasıyla çevreye duyarlılığın, trafik yoğunluğunu önlemenin ve rekabet edilebilir taşımacılık yapılmasının yolunun açılmasıdır. Taşımacılığın demiryolu ağırlıklı yapılabilmesi dünyadaki her ülke gibi Türkiye için de önemli bir ekonomik ve çevresel hedef olmalıdır.
Son söz olarak "demiryolu geleceğimizdir" diyoruz.
Yaşar Rota/Transport